Column april 2011

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft onlangs een rapport uitgebracht met als titel 111 jaar Statistiek in tijdreeksen, 1899- 2010. Daaruit wordt duidelijk, dat de ontkerkelijking nergens ter wereld zo snel is gegaan als in Nederland. Dit wordt bevestigd door de statistieken van het Katholiek Sociaal Kerkelijk Instituut (KASKI) . Een eeuw geleden noemde 90 procent van de Nederlanders zich katholiek, hervormd of gereformeerd. Een eeuw later in 2008 rekenden daarentegen nog geen zes op de tien Nederlanders zich tot enig kerkgenootschap: 29 procent was katholiek, 9 procent hervormd, 4 procent gereformeerd en 6 procent rekende zich tot de PKN (Protestantse Kerk in Nederland). De meerderheid van 52 procent gaf echter te kennen tot geen enkele geloofsgemeenschap te horen. 

Hoe komt het toch dat de kerken binnen een eeuw hun invloed op hun leden hebben verloren? Natuurlijk is er allereerst het secularisatieproces dat de ontkerkelijking heeft veroorzaakt. Dit proces had tot gevolg dat de kerken als zodanig hun functie ten overstaan van de samenleving verloren hebben. 

Waar zij vroeger een duidelijke functie in de samenleving hadden, is deze vervaagd en daarmee ook de opdracht die zij binnen de samenleving hadden: te herinneren aan de religieuze en morele waarden die aan het leven ten grondslag liggen. Seculiere instituties hebben deze opdracht van de kerken overgenomen in zorg voor zieken en armen, in vorming en onderwijs. Daar komen nog een aantal sociale oorzaken bij zoals de welvaart en een hoger opleidingsniveau en zeker ook de komst van diverse communicatiemedia zoals televisie en internet. 

De kerken zelf zien dit functieverlies duidelijk in en willen trachten het tij te keren door evangelisatie-initiatieven. Dit is echter vechten tegen de bierkaai. Ze moeten realistisch zijn en inzien dat in onze seculiere wereld evangelische uitdagingen nauwelijks respons vinden. We zullen op een andere manier kerk moeten zijn dan vroeger. Daarom zal de toekomst een boeiend beeld te zien geven, dat ook teleurstellend zal zijn, als je het vergelijkt met vroeger. 

Wanneer ruw geschat de toekomst een beeld laat zien van 10 procent katholieken, 5 procent protestanten en 10 procent moslims, kan men zich afvragen wat dit voor de samenleving betekent. Welke gevolgen zullen die veranderingen hebben? Het gevaar zit erin dat die kerkgemeenschappen, omdat ze kleiner worden, steeds orthodoxer worden, waardoor ze nog meer gaan botsen met de seculiere samenleving. Tegelijk zullen er kansen zijn voor een nieuwe kerkbeleving, waar mensen samenkomen op willekeurige plaatsen, om samen de Schrift te lezen, te bidden en te vieren, ook al zal dat anders zijn dan in de traditionele kerken gangbaar is. Initiatiefnemers in dit opzicht worden wel ‘kerkplanters’ genoemd. Een positief signaal toch … ?