deel 4
Frans Wijnands vervolgt zijn tocht door het Vaticaan, gaat u mee?
Ondergronds, tot bij het graf van Petrus
Kruip door, sluip door naar het graf van Petrus. Het graf? Geloven doe je in iets, of in dingen die je niet zeker weet maar wat je graag wilt geloven. Dus ben ik schuifelend op weg naar het graf van de Prins der Apostelen, de eerste plaatsbekleder van Christus op aarde. Hij ligt begraven onder het hoofdaltaar van de Sint Pieter. Alleen loop ik dit keer niet in, maar ònder de kerk. Boven m’n hoofd lopen honderden, duizenden bezoekers – al dan niet met open mond – door de kerk. Hoeveel van hen weten dat onder hun voeten een necropolis ligt?, een dodenstad die zich vanonder de kerk, langs het plein tot aan de Tiber uitstrekt? Of nog verder. Archeologen weten het ook zonder het gezien te hebben. Graven in Rome is onbegonnen werk, want het huidige Rome is gebouwd op het oude Rome. De ene stad op de andere.
De opgravingen onder de Sint Pieter worden scavi genoemd. Ze zijn onderdeel van het Vaticaanse culturele erfgoed. Je moet je – net als voor een bezoek aan de Vaticaanse tuinen – maanden tevoren aanmelden om te mogen afdalen in de ondergrondse begraafplaats. Dag en uur reserveren en bevestigen. Zomaar binnenlopen is er niet bij. De ingang ligt schuin links achter de Sint Pieter, buiten de colonnade. Eerst melden in een container waar twee (Italiaanse) politiemannen je entreekaart willen zien en je handbagage inkijken. Vervolgens langs de Zwitserse Gardisten die nog eens je kaartje willen zien en je dan doorsturen naar een kantoortje waar een ambtenaar je naam en de bijbehorende reservering en vooraf betaling controleert. Pas dan mag je met de gids mee.
Die geeft – beganegronds – eerst een uitvoerige uitleg over de Vaticaanheuvel. Over de allereerste kerk die er gebouwd werd en over de archeologische zoektocht naar het graf van Petrus. Het graf? Het vinden van die speld in de hooiberg moet een akkefietje zijn in vergelijking met de speurtocht naar de laatste rustplaats van Petrus. Vergeleken met de kilometerslange catacomben terzijde van de Via Appia, is de necropolis onder de Sint Pieter een bijna knus kerkhofje. Maar dan nog…
Het is er smal, trappetje op en trappetje af. Doorkijkjes op blinde of beschilderde muren. Vochtig en warm. Ideaal om champignons te kweken, maar dat is een verwerpelijke profane bijgedachte. Paus Pius XII gaf vlak voor de Tweede Wereldoorlog opdracht om onder de Sint Pieter te gaan graven, om van opzij bij het graf van de apostel te komen. De archeologen kenden hun opdracht: zoekt en gij zult vinden. Vindt het graf!
Maar waar zoek je dan naar? Urnen?, nissen?, inscripties?, grafstenen?, graffiti, beenderen? Natuurlijk! Botten! Logisch, denk ik sceptisch. Het was tenslotte een begraafplaats. Kon Pius XII in 1950 het kerkvolk en de wereld melden dat het graf van zijn eerste voorganger was gevonden, in 1968 bevestigde paus Paulus VI dat in het graf, wetenschappelijk bewezen, beenderen van Petrus waren aangetroffen. Althans, van een sterk gebouwde man tussen de zestig en zeventig jaar en nog een paar van die kenmerken. Petrus dus… Dus?? Er is jarenlang gegraven en niet altijd even zorgvuldig, er stortte een blootgelegde muur in, er werd met botten en beenderen gesleept, ze werden verplaatst en door elkaar gelegd. Welke resten waren van wie?
De wandeling onder de Sint Pieter is fascinerend. Fresco’s, grafnissen, authentiek metselwerk. De Vaticaanheuvel was gedurende de keizertijd executieplaats en begraafplaats tegelijk. Waar niet alleen misdadigers en christenen, maar ook Romeinse burgers en hun slaven begraven werden. Aanvankelijk ook bovengronds, in kleine dodenhuisjes. Pas nadat de christenen niet langer vervolgd werden groeide het besef dat de Vaticaanheuvel heilige grond was. Waar de eerste aanhangers van Christus in het geheim bijeen kwamen en waar de slachtoffers van de christenvervolging begraven waren. Ook Petrus. Als een van de velen. Hoe gedetailleerder de uitleg van de gids wordt, hoe groter mijn scepsis. Het besef op een zeer bijzondere plek te lopen maakt me weliswaar bescheiden maar nog niet goedgelovig.