Vandaag, 11 april precies 50 jaar geleden, verscheen er een pauselijke rondzendbrief die grote invloed zou hebben in de daarop volgende jaren. Paus Johannes de Goede, de XXIII, schreef zijn laatste brief met als titel “Pacem in Terris”, als zijn testament. Twee maanden later stierf hij aan kanker.
In deze brief doorbrak de paus het isolement waarin de katholieke kerk van die dagen sinds jaren verkeerde. Hij richtte zich uitdrukkelijk tot katholieken en tot “alle mensen van goede wil” iets wat in de moderne tijd nog nooit was voorgevallen.
De paus was aan deze brief begonnen in de slapeloze nachten tijdens de dreiging van de Cubacrisis (oktober 1962). Zoals zijn persoonlijke secretaris later vertelde, dacht de paus over een boodschap die hij aan Kennedy en Chroetsjow zou sturen om hen tot bezinning te brengen. In die nachtelijke uren groeide bij de paus het inzicht dat de kernwapens de wereld uit moesten. “Gerechtigheid, het gezonde menselijke verstand en de erkenning van de waarde van de mens, leiden ons tot de dwingende conclusie dat er een einde moet komen aan de wapenwedloop”, zo schreef hij.
Paus Johannes had een nieuwe wereldorde voor ogen die zou moeten rusten op de volgende vier fundamenten: waarheid, gerechtigheid, liefde en de vrijheid. Bij de uitwerking van deze elementen wees de paus steeds op de rechten én plichten die iedereen heeft in het realiseren van deze waarden.
Het was voor het eerst dat de katholieke kerk zich aansloot bij de beweging voor de rechten van de mens, zoals die in de VN-verklaring van 1948 was vastgelegd. Geen enkele sociale encycliek van een paus heeft zoveel belangstelling getrokken van niet-gelovigen: de Verenigde Naties organiseerden zelfs een conferentie over de inhoud van deze pauselijke rondzendbrief.
In “Pacem in Terris”, signaleerde de paus een aantal tekenen van de tijd als signalen voor een nieuwe wereld. Twee jaar later (1965) bleek dat deze brief een sterke aanzet heeft geleverd aan het Tweede Vaticaanse Concilie in een van zijn belangrijkste documenten, de constitutie “Gaudium et Spes”, over de kerk in de wereld van deze tijd.
Nu, vijftig jaar later, kunnen we stellen dat er toch wel vooruitgang is geboekt op de weg van de ontwapening, vooral tussen de grote wereldspelers. De wapenwedloop is afgezwakt, dreigingen van oorlog en geweld zijn echter niet verdwenen. Misschien is het gevaar van een conflict op wereldschaal verminderd, maar de menselijke ellende die plaatselijke conflicten veroorzaken is verschrikkelijk. Tegelijk is het verlangen van mensen naar vrede onverwoestbaar. Het optimisme van paus Johannes de Goede, zijn geloof in het goede van de mens, zijn vertrouwen in de toekomst, zij blijven ook voor ons richting wijzen.
Samenvatting en bewerking van een artikel in National Catholic Reporter, door Thomas C. Fox
Wie meer wil lezen over het kerkelijke vredesdenken kan terecht bij Google.