Is Querida Amazonia een nederlaag voor paus Franciscus? Het priesterschap blijft immers verbonden aan het celibaat, om maar iets te noemen. André Cnockaert SJ ziet er juist een prachtig voorbeeld van leiderschap in.
Een aantal negatieve reacties op Querida Amazonia, de post-synodale exhortatie van paus Franciscus, tonen duidelijk aan hoe weinig men nog verstaat van paus Franciscus’ kerkproject en leiderschap. Velen spreken hun teleurstelling uit over het feit dat paus Franciscus blijkbaar geen toelating geeft om ‘viri probati’ tot priester te wijden of vrouwen een wijding te geven tot diaconaat. Iemand spreekt zelfs van ‘een pauselijke nederlaag’.
Waar Franciscus resoluut afstand van neemt
Hebben deze negatieve reacties van teleurstelling niet veel te maken met vast blijven zitten in de oude mentaliteit, waarin pauselijke documenten werden gepubliceerd en door de ‘gelovige kerkgemeente’ werden ‘ontvangen’? Men schijnt nog altijd van een pauselijk document te verwachten dat het op een gezagvolle, zo niet autoritaire, manier algemeen geldende beslissingen bekend maakt. Men heeft nog niet, of althans veel te weinig, door dat Franciscus van die manier van kerkelijk (pauselijk) leiderschap, resoluut afstand wil nemen. In zijn eerste apostolische exhortatie De vreugde van het Evangelie, zegt hij het al duidelijk vanaf de inleiding:
Men heeft nog niet door dat Franciscus van die manier van kerkelijk leiderschap, resoluut afstand wil nemen.
‘Ik denk niet dat men van het pauselijk magisterium moet verwachten dat er voor alle vragen die betrekking hebben op Kerk en wereld eens en voor altijd een volledige uitspraak wordt gedaan. Het is niet aangewezen dat de paus de plaatselijke bisschoppen vervangt in het onderscheiden van de problemen die zich op hun grondgebied aandienen. In die zin voel ik de noodzaak om verder werk te maken van een heilzame ‘decentralisatie’.’ (Evangelii Gaudium 16)
Wel goed lezen
Wie van de post-synodale exhortatie over de Amazone-synode iets anders verwachtte, meende dat de paus definitieve uitspraken zou doen in de één of andere richting. Of wie nu van mening is dat hij schromelijk in gebreke blijft tegenover zijn oorspronkelijk project, leest de eerste paragrafen van Querida Amazonia slecht en gaat voorbij aan de sterke overeenstemming met wat Franciscus al schreef in zijn inleiding op De vreugde van het Evangelie. In Querida Amazonia begint hij met dezelfde duidelijk taal, en wel vanaf de eerste paragrafen:
‘Ik wil (in deze post-synodale exhortatie) het (eind)document (van de synode) officieel voorstellen met de besluiten van de Synode waaraan veel personen hebben gewerkt die beter dan ik en de romeinse curie de problemen van het Amazonegebied kennen omdat zij er leven en lijden en het gebied hartstochtelijk beminnen. Ik heb ervoor gekozen er niet uit te citeren omdat ik iedereen wil uitnodigen het integraal te lezen.’ (Querida Amazonia 3)
Typisch Bergogliaans leiderschap
Wat moeten we dan denken over de positie van paus Franciscus wat de viri probati en de diakenwijding van vrouwen betreft? Wellicht is de Engelse journalist en pauskenner Austen Ivereigh het dichtst bij de waarheid. Het gaat hem duidelijk, zegt hij in een artikel in het tijdschrift The Tablet, over “typisch Bergogliaans leiderschap”.
Daar dient, in de geest van Franciscus, een pauselijke exhortatie voor
Het valt niet te ontkennen dat men tijdens de synode, zowel onder degenen die deelnamen aan de bijeenkomst als er buiten (cf. kardinaal Sarah en zijn aanhang), niet tot voldoende consensus en zelfs tot groeiende spanning was gekomen. ‘Voor een jezuïet’, schrijft Ivereigh, ‘is dat een teken. Wanneer ignatiaanse onderscheiding tot overeenstemming (en rust) leidt, is dat een teken van de Geest. Die werking was hier niet te bespeuren.’ Ivereigh vervolgt: ‘Bij polarisatie in de Kerk is het fout om te proberen het conflict op te lossen door de ene partij de andere te laten verslaan. Integendeel, door geduldig en aandachtig de extreme posities vast te houden, biedt de leider de mogelijkheid van een derde weg.’
Querida Amazonia – een nieuwe manier van denken
Die ‘derde weg’ bestaat in het zoeken naar consensus door verder te onderscheiden, vooral met en onder hen ‘die beter dan (de paus) en de romeinse curie de problemen van het Amazonegebied kennen, omdat zij er leven en lijden en het gebied hartstochtelijk beminnen.’ Daar dient, in de geest van Franciscus, een pauselijke exhortatie voor. En Ivereigh besluit: ‘De exhortatie gaat over de nieuwe manier van denken die de Kerk nodig heeft om (haar hedendaagse) uitdagingen aan te gaan.’ Eigenlijk een prachtig voorbeeld van vernieuwend pauselijk en kerkelijk synodaal leiderschap.
Over de auteur
André Cnockaert SJ is priester, filosoof en romanist. Van 1961 tot 2010 was hij werkzaam in de Democratische Republiek Congo in onderwijs en culturele animatie. Hij was medewerker in de Oude Abdij van Drongen en woont nu in Heverlee.