Als het over secularisatie gaat, is hoogleraar Herman Paul misschien wel de belangrijkste stem in Nederland. In zijn nieuwe boek betoogt hij hoe consumentenverlangens het verlangen naar God verdrijven. ‘Secularisatie is op zondag liever naar Zandvoort gaan dan naar de kerk.’
Voor Herman Paul (41), hoogleraar geschiedenis van de geesteswetenschappen aan de Universiteit Leiden, is zijn recent verschenen essay Shoppen in advent het tastbare resultaat van zeveneneenhalf jaar bijzonder hoogleraarschap secularisatiestudies aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Ik heb gezegd wat ik te zeggen heb.’ Paul, vader van een jong gezin, kijkt er bovendien naar uit om wat minder tijd in de trein door te brengen; Leiden en Groningen liggen bepaald niet naast elkaar. Grappend: ‘Ik riep weleens dat mijn bijzondere leerstoel vooral het bankje in de Intercity was.’
Waarom moest dit boek er komen?
‘Ik wilde iets toevoegen aan het kerkelijk spreken over secularisatie. Het viel mij op dat er in de achterban van de IZB en de GZB, zendingsorganisaties die mijn leerstoel in Groningen ondersteunden, vaak nogal massief over secularisatie gesproken wordt. Het heet een donkere wolk die boven Nederland hangt, een zure regen, een vloedgolf die ons bedreigt.’
Stuk voor stuk meteorologische metaforen. Vroeger waren er christenen, misschien zijn die er nog steeds wel, die verwoestende natuurfenomenen als straf van God beschouwen.
‘Ik wil niet speculeren of die achterbannen dat ook zo zien. Maar die metaforen zijn wel veelzeggend, omdat natuurkrachten zich slecht laten beheersen. Aan het begin van mijn leerstoel was ik kritisch op deze beelden: kloppen die met wat we belijden in de kerk, dat God de kerk en de mens leidt? Dat werd welwillend aangehoord, maar niet erg opgepikt. Daarom leek het mij interessanter om er een alternatief beeld naast te zetten: shoppen in advent. Shoppen staat symbool voor de levenshouding waarin verlangens hier en nu vervuld moeten worden, advent daarentegen slaat op uitzien naar Gods toekomst. Secularisatie heeft plaats tussen deze twee uitersten. De mens wordt soms gezien als een denkend wezen, met ideeën, of als een emotioneel wezen, met ervaringen. Daar praten we in de kerk over mee. Een traditie die echter nog veel langer bestaat in de kerk, tot aan de kerkvaders, ziet de mens als verlangend wezen. Dat vind ik om twee redenen boeiend. Het is een christelijk mensbeeld, waarin hopen en verlangen kenmerkend zijn; passend bij schepselen die zijn aangelegd op hun Schepper. Daarnaast is verlangen tegenwoordig weer een belangrijk woord: consumentisme mikt op verlangens, niet op ons verstand.
Zou je nu van secularisatie kunnen zeggen dat zij plaatsvindt in het domein van verlangens? Dat er panelen gaan schuiven, niet in de eerste plaats door nieuwe ideeën of opvattingen, maar door vorming en misvorming van verlangens? Op zoek naar een antwoord ben ik te rade gegaan bij theologen als Augustinus, maar ook bij de sociale wetenschappen, bij sociologen en antropologen bijvoorbeeld.’
U stelt: secularisatie is niet hetzelfde als kerkverlating.
lees het volledige artikel in het Nederlands Dagblad
beeld: universiteit van Leiden