Door Christopher Lamb in the Tablet |
Paus Franciscus heeft de wekelijkse algemene audiënties weer hervat. Aansluitend bij de actualiteit ontwerpt hij nu een blauwdruk voor de uitgangspunten voor een nieuwe start voor regeringen, het maatschappelijk middenveld en de kerk. In feite werkt de paus de sociale leer van de kerk verder uit en doet ook de bevrijdingstheologie oplichten.
Corona niet het enige virus
De paus geeft geen politieke beleidsvoorstellen maar zijn gedachten hebben wel een wereldomvattende impact. Op 19 augustus zei de paus ,,dat het triest zou zijn als een komend vaccin tegen het Coronavirus eigendom zou worden van rijke landen en niet universeel zou worden gedeeld”.
Hij voerde aan dat het “virus van sociale onrechtvaardigheid” een even grote uitdaging is als de medische reactie op Covid-19, waarop Tedros Adhanom Ghebreyesus, de directeur-generaal van deWereldgezondheidsorganisatie, tweette dat “hij het hardgrondig eens was” met Franciscus.
Analyse vanuit de katholieke traditie
zieke economie
De toespraken van de paus maken deel uit van zijn plan om ” de toekomst voor te bereiden” in het licht van Covid-19. Voor Franciscus en zijn adviseurs in het Vaticaan is dit een thema dat niet alleen van betekenis is voor de “experts” die werkzaam zijn op het gebied van gezondheid, ontwikkelingswerk of politiek, maar voor de hele Kerk. Hij gelooft dat de katholieke traditie veel kan bijdragen aan de wereld na de coronatijd.
“De pandemie heeft sociale problemen blootgelegd en verergerd, vooral die van ongelijkheid”, zei de paus “Deze symptomen van ongelijkheid zijn het gevolg van een sociale ziekte; het is een virus dat ontstaan is in een zieke economie. We moeten het zonder omwegen zeggen: de economie is ziek, is ziek geworden. Het gaat hier om de vrucht van onevenwichtige economische groei. “
kritiek op de paus
Tijdens zijn pontificaat heeft Franciscus herhaaldelijk kritiek geuit op excessen in het kapitalisme en op de steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk. Als gevolg daarvan leveren rijke katholieken, vooral in de Verenigde Staten, kritiek op de paus. Zij combineren hun geloof graag met het verdedigen van de onbelemmerde vrije markt.
Ze voelen zich ongemakkelijk bij aandacht die de paus vestigt op sociaal-politieke thema’s en zouden liever zien dat hij zich zou beperken tot een beperkter kader van de katholieke leer. Toch schuwde Jezus de politiek niet, zoals blijkt uit de Bergrede.
Wijlen kardinaal Carlo Maria Martini, een van de grote leiders van de 20e eeuw, gaf eens de volgende bezinning hierover: “Jezus haalde de diepste krachten van de armen naar boven en maakte er een politieke kwestie van. Het begin ligt bij Jezus altijd bij het rekening houden met de behoeften van mensen, alsof hij tussen hen in woont, is een van hen. Veel mensen vragen Jezus om hulp en hij geeft niet op, hij roept jonge mensen en leidt hen op tot zijn helpers, om zijn gezanten, apostel te zijn. Deze opleiding van zijn discipelen had in feite een politiek karakter.”
pleidooi voor eerlijker economie
Ondanks de beweringen van zijn tegenstanders, probeert de paus geen einde te maken aan het kapitalisme, maar hij pleit, in plaats daarvan, voor een eerlijker economisch systeem.
“Eigendom en geld zijn instrumenten die een missie kunnen dienen”, legde de paus uit, “maar we maken er gemakkelijk doelen van, individueel of collectief. En waar dit gebeurt, worden menselijke kernwaarden aangetast. “De economische waarde, benadrukt Franciscus, “bepaalt niet de waarde van een mens: De “homo sapiens” mag niet mag worden vervormd tot ” homo œconomicus – dat is schadelijk: een soort mens die individualistisch, berekenend en overheersend is.”
bevrijdingstheologie opnieuw gewaardeerd
Tijdens deze audiënties zet de paus de principes uiteen van de katholieke sociale leer, vaak beschreven als “het best bewaarde geheim van de katholieke kerk”. De paus probeert de waarden van het evangelie op het publieke domein toe te passen. Hoofdthema’s in deze benadering zijn: de principes van menselijke waardigheid, het algemeen welzijn, een voorkeursoptie voor de armen, solidariteit, subsidiariteit en zorg voor het milieu.
Op 19 augustus beschreef de paus de “voorkeursoptie voor de armen” als een “sleutelcriterium voor christelijke authenticiteit” en dat iedereen in de kerk betrokken zou moeten zijn bij “de bevrijding en promotie” van de armen.
Deze opmerkingen hebben een historische achtergrond: na jarenlang met argwaan te zijn bekeken door het Vaticaan vanwege zijn banden met het marxistische denken, is de bevrijdingstheologie de katholieke mainstream geworden.
In die toespraak benadrukte de paus dat de voorkeursoptie van de armen niet partijpolitiek of ideologisch is, maar centraal staat in het evangelie. Opmerkelijk is dat de paus de voetnoot citeerde uit de instructie uit 1984 over bevrijdingstheologie van de Congregatie voor de Geloofsleer, destijds onder leiding van kardinaal Joseph Ratzinger. De instructie was zeer kritisch over sommige aspecten van de bevrijdingstheologie – hoewel ze deze niet ronduit veroordeelde. Kardinaal Ratzinger uitte zijn zorg over de “ideologisering van het geloof”. Het is een zorg die Franciscus deelt. Het verschil is dat de “ideologisering van het geloof” in dit pontificaat niet aangewezen wordt in Latijns-Amerika, maar in Noord-Amerika.
Anti-Davos in Assisi
Later dit jaar zal de paus in Assisi deelnemen aan een top, de “De economie van sint Franciscus”. Het evenement, dat zal worden bijgewoond door studenten, academici en ondernemers, wil een nieuw economisch model aanbieden dat duurzamer en is meer lokaal en dat de gewone mensen dient.
Deze “anti-Davos” -gebeurtenis neemt de heilige Franciscus van Assisi als gids, de 11e-eeuwse monnik die voortdurend opkwam tegen armoede, voor de vrede en de zorg voor de schepping. Sint Franciscus is de naamgenoot van deze paus, die, net als de arme monnik uit Assisi, probeert de boodschap van het evangelie toe te passen op de grote vragen van de eigen tijd. In de reeks audiënties van weken grijpt paus Franciscus de kans aan die hij ziet om de sociale boodschap van de kerk te brengen als antwoord op de vragen die voortkomen uit de huidige pandemie.
bron: the Tablet
vertaling en bewerking: Redactie www.deroerom
beeld: KU Leuven