Emeritus hoogleraar oecumenica Peter Nissen over de NBV21
Gisteren op 13 oktober heeft koning Willem-Alexander in de Grote Kerk in Den Haag, waar hij 54 jaar geleden gedoopt is, het eerste exemplaar in ontvangst genomen van de herziening van de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004, de NBV21. Waar zou hij het eerst naar gekeken hebben? Misschien naar het gebruik van de eerbied hoofdletter? Er was een tijd dat ook majesteiten met een hoofdletter werden geschreven. Ik weet niet of dat nog zo is. Ik krijg niet elke dag een brief van de koning.
In de NBV21 is de hoofdletter terug voor woorden die verwijzen naar God, Jezus en de heilige Geest. Er is onder theologen veel over te doen geweest: de hoofdletter zou de mannelijkheid van het godsbeeld bevestigen. Zelf zie ik op dat vlak het verschil tussen hij en Hij niet zo snel. Ik vind de eerbieds hoofdletter vooral bij verwijzende woorden wel handig: je weet meteen om wie het gaat.
Verschillende mensen die niet zoveel met geloof, kerk en theologie van doen hebben (die kom ik gelukkig ook wel tegen), hebben mij de afgelopen weken een andere zorg voorgelegd: keert de kribbe terug in de NBV21? Ik heb het dus gisteravond meteen even nagekeken, toen ik mijn exemplaar van de NBV21 (uiteraard mét deuterocanonieke boeken) in handen kreeg. En ik moet de vraagstellers teleurstellen: Jezus wordt nog steeds in een voederbak gelegd. Er zijn in dat vers (Lucas 2,7), afgezien van het gebruik van de hoofdletter voor Hem, wel nog twee andere wijzigingen: in 2004 werd het kindje in ‘een doek’ gewikkeld en nu in ‘doeken’, en gebeurde het neerleggen in een voederbak in 2004 ‘omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad’, zo gebeurt dat nu ‘omdat er voor hen geen plaats was in het gastenverblijf.’ Sander van Walsum vertelde gisteren in de Volkskrant dat die aanpassing was doorgevoerd omdat het woord ‘nachtverblijf’ te veel lezers aan een dierentuin deed denken.
Twaalfduizend wijzigingen
De NBV21 kent ongeveer twaalfduizend wijzigingen vergeleken met de versie uit 2004. Ze zijn van uiteenlopende aard: sommige zijn correcties van vertaalfouten, andere zijn doorgevoerd om de vertaling te harmoniseren en weer andere zijn gebaseerd op recente wetenschappelijke ontdekkingen: bijvoorbeeld dat bier al in het oude Israël werd gedronken -Zie Trouw 9 oktober- Veel aanpassingen hebben te maken met veranderingen in ons taalgebruik en ons idioom. Woorden raken uit gebruik. Daarom verdween in 2004 de kribbe en daarom verdwijnt nu de aalmoes. Sommigen zullen zeggen dat deze woorden nog meer in onbruik zullen raken als ze niet meer in de Bijbelvertaling worden gebruikt. Dat is maar zeer ten dele waar: de tijd dat het taalgebruik van de Bijbel grote invloed had op de dagelijkse omgangstaal ligt inmiddels ver achter ons. Die invloed werd vroeger altijd aan de Statenvertaling toegeschreven, maar taalhistorici hebben daar recent vraagtekens bij geplaatst: was die invloed wel werkelijk zo groot?
Taal is een levend iets, en het is goed dat Bijbelvertalingen in dat leven meegaan. Alleen zo kan het goede nieuws mensen blijven bereiken.
Peter Nissen is emeritus-hoogleraar Oecumenica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen
Hij publiceert dagelijks zijn rubriek ‘van de schoonheid en de troost’ op Facebook.
beeld: peternissen