De katholieke Duitse kerk heeft te kampen met een massale uittocht. De actualiteit is echter niet de enige reden voor het recordaantal vertrekken. Er wordt gesproken over het einde van de “volkskerk”. Voor het eerst behoort minder dan de helft van de Duitse burgers tot een van de grote kerken. Duitse overpeinzingen zijn ook voor betekenis voor de Nederlandse situatie, al lijkt Nederland al langer met de ontkerkelijking te zijn geconfronteerd. Maar het antwoord van de Nederlandse Kerk is niet zoveel anders en even machteloos als dat van de Duitse.
Gaan of blijven? Zelden heeft deze vraag de katholieken in Duitsland zo geraakt als tegenwoordig. Het vertrouwensverlies als gevolg van het misbruikschandaal is immens, de uittocht onverminderd: in 2021 keerden 359.338 katholieken hun kerk de rug toe, beduidend meer dan in 2019, toen het hoogste aantal tot nu toe 272.771 bedroeg.
De secularisatie schrijdt voort
De kerkhistoricus Christoph Kösters ziet dat het proces van ontkerking zich in razend tempo ontwikkelt.
De crisis begon echter veel eerder. Al jarenlang spelen sociale krachten als secularisatie, pluralisering en individualisering. Het aantal kerkdiensten daalt sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog, toen, in Duitsland, meer dan 50 procent van de katholieken regelmatig de zondagsmis bijwoonde. Vandaag is dat minder dan 4,3 procent.
De secularisatie is sinds de jaren zestig in een stroomversnelling geraakt: “Het is duidelijk dat een groeiend aantal gelovigen op zoek was naar nieuwe vormen van sociaal en geïndividualiseerd katholicisme die niet langer exclusief gekoppeld waren aan het bijwonen van kerkdiensten”, zegt de historicus.
De historicus Antonius Liedhegener uit het Zwitserse Luzern, is van mening dat de huidige crisis “levensbedreigend” is voor de kerk. Hij spreekt van een diep verlamde kerk: “Alle aanzetten tot een nieuwe religieuze lente in Duitsland, lijken tot vruchteloosheid gedoemd door de kerkelijke starheid naar hervormingen”, verklaarde hij eind mei op de Katholieke Dag in Stuttgart. Naast de jongeren nemen ook oudere kerkleden steeds meer afstand.
Liedhegener verwijst naar een onderzoek uit 2019: Ongeveer 15 procent van de katholieken in Duitsland is “inactief”. 60 procent behoorde tot de “af en toe” met misschien maandelijks kerkbezoek, 10 procent was “deelnemer” en 14 procent “creatief” die zich ook buiten de kerkdiensten met de kerk bemoeide.
Jonge generatie verloren
De Weense theoloog Regina Polak ziet een dramatische breuk in het doorgeven van het geloof aan de jongere generatie. “De katholieke kerk dreigt een hele generatie te verliezen of heeft de grote meerderheid van hen al verloren”, zegt ze. En van degenen die nog bleven, namen velen ontslag of schaamden zich voor hun kerk. Vooral jonge vrouwen.
Enerzijds noemt Polak de tendens tot secularisatie en individualisering, die de kerken nauwelijks kunnen veranderen, als oorzaken. Daarnaast heeft religie heeft nauwelijks invloed op de waardevorming bij jongeren, die vooral in de digitale ruimte plaatsvindt. Daar komt bij dat de blijvend onopgeloste conflicten binnen de kerk een blok aan het been zijn.
Bovendien slaagt de kerk er niet in de geloofstraditie zo te ‘vertalen’ dat het jongeren aanspreekt. Dit geldt niet alleen voor seksualiteit en genderkwesties.
Tegelijkertijd geeft Polak toe dat zelfs liberale katholieken er niet in zijn geslaagd het geloof door te geven aan de volgende generatie. “Velen komen niet verder dan de nodige kritiek, maar er zijn te weinig concrete antwoorden op de vraag ‘hoe anders’.”
Wat nu te doen?
Wat moet er gebeuren volgens experts?
Kösters bekritiseert het feit dat de kerk hervormingen die 50 jaar geleden al zo lang als noodzakelijk werden erkend, heeft vertraagd. Voor hem rijst de vraag “welke effecten het in de toekomst zal hebben op de katholieke kerk in een pluralistische seculiere Duitse samenleving dat katholieke vrouwen voor lange tijd zullen worden uitgesloten van het kerkelijk ambt”.
Voor Liedhegener is het duidelijk dat de kerk een ‘participatiekerk’ moet worden met een andere structuur en minder hiërarchisch: het zal meer van onderop aangepakt moeten worden.
Vanuit Polaks oogpunt moet de kerk de ervaringen en denkwijzen van jongeren serieuzer nemen en theologisch duiden: “Jongeren moeten worden gezien als ‘profeten’.” Ze zijn meer geïnteresseerd in de toekomst en staan dus dichter bij de vragen “in het licht waarvan het evangelie en de traditie van vandaag in theorie en praktijk opnieuw verstaan moeten worden”.
bron: domradio.de
beeld:© Daniel Jedzura ( shutterstock )