De hervormer is niet helemaal opnieuw begonnen
Geen boek is vaker vertaald dan de Bijbel. De vertalingen vormden talen en beïnvloedden culturen. Luthers werk. 500 jaar geleden, op 21 september 1522, kwam zijn revolutionaire vertaling van het Nieuwe Testament op de markt op de Leipziger Buchmesse. Het jubileum wordt de komende maanden gevierd met tal van tentoonstellingen, boekpublicaties, maar ook met toerisme.
Godslasteraar, noodoplossing, ijver of hartswens: Maarten Luthers spraakvermogen was verbluffend. Hij bedacht termen en leverde een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van een uniforme en gemeenschappelijke schrijftaal door de Duitsers. In 1945 schreef Thomas Mann, winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur, dat Luther “de Duitse taal in de eerste plaats heeft geschapen door zijn krachtige vertaling van de Bijbel”.
Vertaling gemaakt in korte tijd
Belangrijke data uit het leven van Maarten Luther
Op 31 oktober 2017 was het 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn stellingen op de Slotkerk in Wittenberg plaatste. Enkele belangrijke data en mijlpalen in het leven van de hervormer Maarten Luther.
– 1483 (10.11.) Geboorte in Eisleben
– 1501 student in Erfurt
– 1505 monnik in Erfurt
– 1506 kloostergeloften
– 1507 priesterwijding
– 1512 Doctor in de theologie in Wittenberg
– 1517 publicatie van de 95 stellingen over de aflaat
– 1521 Worms Reichstag, vervloeking van de paus en vlucht naar de Wartburg, vertaling van de Bijbel daar
In slechts elf weken tijd had de hervormer, met de hulp van Melanchthon, terwijl hij ondergedoken was op de Wartburg bij Eisenach, de vier evangeliën, de Handelingen van de Apostelen, de 21 pastorale brieven en de Openbaring van Johannes uit de originele Griekse versie in het Duits vertaald. De 3.000 exemplaren van het zogenaamde September Testament waren snel uitverkocht. Al in december 1522 werd een door Luther verbeterde uitgave gedrukt.
Geleidelijk aan publiceerde de hervormer ook vertalingen van de boeken van het Oude Testament; In 1534 publiceerde hij de hele Bijbel in het Duits.
Luthers vertaling was niet de eerste vertaling van de Bijbel in het Duits en ook niet de eerste gedrukte Bijbel in het Duits. Wat opviel en het tot een model voor succes maakte, was zijn oriëntatie op de gesproken volkstaal en zijn krachtige beelden.
vertaling voor de mensen
Luther gaf de voorkeur aan de betekenis van de tekst boven de letterlijke vertaling. Dankzij de vrijere vertaling en het ritme van de taal was zijn versie bijzonder pakkend en zeer geschikt om voor te lezen. Je moet het de moeder in huis vragen, de kinderen op straat, de gewone man op de markt en “kijk naar hun mond”, formuleerde hij zijn manier van “vertolken” in 1530. Dat hij het traditionele woord van God interpreteerde en ook gedeeltelijk veranderde, zorgde zeker voor kritiek.
De geschiedenis van de vertaling van de Bijbel in het Duits begon al in de 8e eeuw: monniken wilden de bijbelse boodschap doorgeven in de taal of dialecten van de Germaanse volkeren. Het werd betwist of de volkstaal überhaupt voor religieuze doeleinden kon worden gebruikt. De synode van Frankfurt in 794 besloot dat men God niet alleen in de heilige talen Hebreeuws, Grieks en Latijn moest aanbidden.
Woordenboeken waren de eerste die verschenen. Daarin, de vroegste geschreven werken van de Duitse taal, werden tussen de regels Latijnse termen uitgelegd met een Oudhoogduitse vertaling. Centrale gebeden en individuele bijbelboeken werden aanvankelijk vertaald tot in de Hoge Middeleeuwen.
Eerste vertaling in het Duits
De “Bijbel van de Middeleeuwen” uit het begin van de 14e eeuw wordt beschouwd als de eerste volledige vertaling van de Bijbel in het Duits. De auteur is onbekend, zoals de Germanist Karl-Heinz Göttert schrijft. Slechts vier manuscripten zijn bewaard gebleven. Volgens Göttert waren er na de uitvinding van de drukpers met losse letters door Johannes Gutenberg rond 1440 18 andere gedrukte Duitse bijbeluitgaven. Luther is dus niet bij nul begonnen.
Zijn vertaling van de Bijbel verspreidde zich zeer snel in Duitsland, wat ook mogelijk werd gemaakt door zijn gebruik van de Wettin-kanselarijtaal. Op deze manier kon zijn vertaling in het hele Hoogduitse taalgebied worden gelezen en begrepen. Volgens het Duitse Bijbelgenootschap werd geschat dat in 1533 elk 70e Duitser of elk tiende Duits huishouden een luthers Nieuwe Testament bezat. Er waren ook vertalingen in het Nederduits en het Nederlands.
Luthers bijbelvertalingen zorgden niet alleen voor een uniforme taal buiten de dialecten, maar zorgden ook voor een verhoging van de geletterdheid – dit hing immers samen met de eis dat elke christen het Woord van God zelf zou lezen en begrijpen.
De katholieke traditie verzette zich daar lange tijd tegen: er werd gezegd dat de Bijbel alleen toegankelijk was voor gewone gelovigen door bemiddeling en uitleg van de priesters.
Auteur: Christopher Arens op Domradio
lees verder voor de Nederlandse geschiedenis van de bijbelvertalingen.
lees ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Bijbelvertaling_in_het_Nederlands
beeld: https://luther.wursten.be