Het is een onbewezen veronderstelling van me, maar ik denk dat iedereen wel ’n bijzondere herinnering heeft aan ’n dorp, ’n stad, ‘n plek; dichtbij of ver(der) weg. Dat kan net zo goed het Kopje van Bloemendaal zijn als de Piazza Navona in Rome, of de Tafelberg in Zuid-Afrika.
Ik koester een paar memorabele plekken, waarvan Salzburg er één is. Mozart, natuurlijk. Maar niet vanwege hem.
De warme herinneringen aan die dorpse muziekstad aan de Inn zijn – onder meer – een twee weken durend seminar in Schloss Leopoldskron, aan de rand van de stad; halverwege de jaren ’80, vorige eeuw.
Het ging over de verantwoordelijkheid van de media met onder meer Katherine Graham als inleider. Zij was eigenaresse/directeur van de Washington Post, de krant die het Watergateschandaal blootlegde wat toen tot het aftreden van president Nixon leidde.
Het was een bont gezelschap van communicatiedeskundigen, journalisten en uitgevers.
Ik heb er een korte schets mogen geven van het medialandschap van Nederland dat toen nog sterk verzuild was.
Nu, bijna veertig jaar later, herlees ik m’n voordracht met verbazing. Omdat er in enkele tientallen jaren zo ingrijpend veel veranderd is.
De verzuiling is verdwenen, net als het gros van herkenbare katholieke, protestantse en socialistische kranten. De toentertijd grote omroepen met een duidelijke religieuze of politieke signatuur zijn op de nationale zendtijdkalender verschrompeld.
In de vele gesprekken met collega’s over de situatie in hùn land merkte ik dat we – toen – in Nederland in een bevoorrechte positie zaten.
Dat is nu wel anders. Commerciële omroepen drukken de publieke zenders naar de zijlijn, aanslagen en bedreigingen van journalisten zijn helaas ‘normaal ‘geworden.
De sociale media en het bijbehorende woke-nieuws zijn oneerlijke concurrenten van de serieuze journalistiek geworden.
Het thema van dat seminar was dus de verantwoordelijkheid van de pers. ‘Naar de duivel met die verantwoordelijkheid’, was een heerlijk provocerende bijdrage van Louis Heren, die een respectabele carrière in de journalistiek opbouwde als buitenland-correspondent en adjunct-hoofdredacteur van het gezaghebbende Engelse dagblad The Times.
Hij koesterde zijn actieve leven lang een gezond wantrouwen tegenover het gezag, de overheid.
‘Als ’n politicus je iets in vertrouwen vertelt moet je jezelf telkens weer afvragen waarom die liegende klojo tegen je staat te liegen’.
Verantwoordelijkheid? Ten opzichte van wie en wat?
‘Ik publiceer wat ik wil en als ze het er niet mee eens zijn hoor ik het wel. Mijn enige verantwoordelijkheid is naar de wet en naar de lezer’.
Met dat laatste was Kate Graham het eens: ‘Het respect voor de lezer kun je het beste tonen door nooit kwetsend te zijn en door geen leugens te vertellen’. Hoe simpel kan het zijn…
Nederland is (nog) een uitzondering in wereldwijd medialand als het gaat over de onafhankelijkheid van de redacties. Bijna overal elders zijn de uitgevers de baas. Punt.
En dat absolute gezag houden ze in stand door (hoofd)redacteuren aan te stellen die schrijven wat de uitgever gedrukt wil zien. Met geld is tenslotte vrijwel alles en iedereen te koop…
‘Ik zal me nooit commanderend bemoeien met het redactiebeleid’, vertelde Kate Graham, ‘maar ik vind het wèl vanzelfsprekend dat ik als uitgever redactievergaderingen bijwoon en er mijn mening geef’.
Uitgevers hebben te maken met aandeelhouders die niets liever willen dan maximale winsten tegenover minimale kosten, terwijl investeren in journalistieke mankracht nu eenmaal absoluut nodig is: ‘Persvrijheid kost een hoop geld’, aldus Kate Graham; een uitspraak van zo’n veertig jaar geleden, maar onveranderd actueel.
Vrije, onafhankelijke journalistiek is schaars. In min of meer dictatoriale landen bestaat die niet eens. Daar telt alleen ‘His Masters Voice’.
Hier gelukkig nog niet…