Door Thomas O’Loughlin voor La Croix International |
Zoals bij ieder feest hangt de betekenis van een bepaalde dag af van de gemeenschap waartoe men behoort. Zo is in de Engelstalige wereld en de door Amerika beïnvloede landen het Halloweenfeest aan de orde. Een feest voor kinderen, met speciale spelletjes en lichtjes in pompoenen. Het is een merkwaardige mix van Hollywood, marketing en een rudimentair christelijk geheugen dat een verbinding maakte met Allerheiligen. ‘halloween’ All Hallows ‘Eve is – en een link naar All Hallows’ Day (Allerheiligen) op 1 november.
Deze reeks vieringen op All Hallows ‘Eve was op zijn beurt een christelijke aanpassing van een ouder festival in het vroegmiddeleeuwse Ierland bekend als Samhain (uitgesproken als’ sow ‘en’ ann ‘), de tijd van oogstfestiviteiten die de overgang markeerde van de herfst naar de winter.
De manier waarop we de tijd markeren, vertelt ons veel over onze achtergrond, ons identiteitsgevoel en onze cultuur. Maar is 31 oktober een bijzondere dag? De meeste katholieken zullen gewoon ‘nee’ zeggen – het is geen speciale dag in het kerkjaar (in tegenstelling tot de volgende twee dagen: Allerheiligen en ‘Allerzielen’), er is niet eens speciale heilige aan deze dag toegewezen. Dat katholieken dit zeggen is eigenlijk triest, omdat het laat zien hoe oppervlakkig onze herinneringen zijn!
Voor lutheranen is dit een heel bijzondere dag: Reformatiedag! De dag om stil te staan bij het feit dat Maarten Luther zijn stellingen had geponeerd over de onderwerpen waarvan hij vond dat er gedebatteerd moest worden om hervormingen binnen de Latijnse kerk op gang te brengen.
Men kan de Reformatie niet ‘dateren’ op één dag in 1517, maar mensen hebben psychologische ‘momenten’ nodig voor hun herinnering.
De meeste stellen kunnen zich een ‘moment’ herinneren waarop ze verliefd werden, naties hebben dagen als 4 juli (VS), 5 mei Bevrijdingsdag in Nederland. We hebben zulke speciale, vaste dagen nodig om onze identiteit te bevestigen. Voor de kerken van de zestiende-eeuwse hervormingen is 31 oktober en de bijzondere handeling van dr. Martin Luther in Wittenberg precies zo’n moment.
Bovendien is het een dag die niet alleen van betekenis is voor lutheranen – die zichzelf vooral als zijn directe erfgenamen beschouwen – maar voor een breed scala aan protestantse kerken. Het maakt deel uit van hun kerkelijk geheugen, vaak van hun liturgische herinnering, en steevast hun culturele identiteit.
Ecclesia semper reformanda
Zelfs een paar decennia geleden was het onvoorstelbaar dat katholieken aan Hervormingsdag aandacht zouden schenken. Het was misschien een moment van vreugde voor protestanten maar voor katholieken waren de hervormingen van Trente de ‘echte’ hervormingen – en Luthers actie werd gezien als het creëren van een schisma.
Gelukkig hebben we afstand genomen van zulke conflictueuze benadering. In de afgelopen jaren krijgt Hervormingsdag meer een oecumenisch karakter, vooral als een uiting van ons bewustzijn dat we allemaal als leerling van de Heer te tekortschieten.
De Kerk – en dus alle individuele kerken – heeft altijd hervorming nodig (ecclesia semper reformanda). We hoeven alleen maar naar drie decennia van schandalen te kijken om de waarheid van deze uitspraak tot ons te laten doordringen, – en nederig om Gods vergeving en hulp te vragen.
Bij de viering van de 500ste verjaardag van dit evenement in 2017 – (het Lutherjaar) zagen we dat ook in de katholieke wereld werd nagedacht over de grote bijdrage van theologen zoals Maarten Luther en Johannes Calvijn aan de hervorming van de hele Kerk. Het bezoek van paus Franciscus aan de Lutherse Kerk in Rome in november 2015, bij het begin van van Lutherjaar, werd gezien als een historisch moment dat het einde markeert van ‘de oecumenische winter’ in de katholieke kerk in de tijd dat kardinaal Ratzinger stond aan het hoofd van de Congregatie voor de Geloofsleer en tijdens zijn tijd als paus Benedictus XVI. In een bitter verdeelde wereld moeten we hopen, werken en bidden dat de relaties binnen het christelijke wereld steeds hechter worden en een voorbeeld zijn van de liefde die zou moeten bestaan tussen christenen en de rest van de wereld.
Meer dan oecumene?
Maar de oecumenische winter was naast de opkomst van conservatieve krachten in het katholicisme, ook te wijten aan “oecumenische vermoeidheid”.
Men kan eeuwen doorbrengen met het bereiken van overeenstemming over uitspraken die in feite alleen theologische specialisten begrijpen. Zeer weinig mensen – zelfs professoren en pastores – in welke kerk dan ook kunnen de technische geschillen van 500 jaar geleden doorgronden. Het lijkt dus een puur academische oefening om ze op te lossen.
Maar meer praktisch, hoe zit het met het gezin waar de vraag ‘naar welke kerk gaan we deze zondag?’, een vraag is die vooral verdeeldheid veroorzaakt in plaats van vreugde?
Hoe zit het met de christenen die buitengesloten worden als een overijverige katholieke priester voor de communie aankondigt: ‘Niet-katholieken zijn welkom om naar voren te voor een zegen en daarmee in feite zegt: je bent niet welkom om deel te nemen?
Hoe zit het met de mensen die door omstandigheden geen pastorale zorg kunnen ontvangen en door zo goed wetende katholieken worden gewaarschuwd voor de pastorale zorg door een dominee?
Vier onze koinonia !
Het woord oecumene komt van oikoumene, wat ruwweg de hele wereld betekent. Dit begrip komt uit een politieke context: de ‘oikoumene’ was ‘het rijk’ of ‘de beschaafde wereld’.
Moeten we niet overgaan tot het bespreken (en beoefenen) van koinonia – gemeenschap/ gemeenschappelijkheid / delen met elkaar?
Paulus spreekt erover in Romeinen 15:26, waar de volgelingen van Jezus elkaar met collectes ondersteunen. Lucas zegt dat de christenen zich wijdden aan het onderwijs en de gemeenschap van de apostelen (Handelingen 2:42); terwijl de auteur van Hebreeën ons opdraagt ’niet te verwaarlozen goed te doen en te delen wat we hebben’ (Heb 13:16).
Misschien moeten we de oecumene naar de achtergrond verplaatsen en koinoinia gaan benadrukken en beoefenen ?
Als we elkaar dan ontmoeten, is het eerste wat we doen, delen. We bieden onze zusters en broers aan onze tafel te delen, wat is er eenvoudiger? We verheugen ons als ons een plaats wordt aangeboden aan de tafel van een ander en verheugen ons in het delen – wat is er drukt meer gemeenschap, meer koinonia uit ?
En misschien zouden pastores ons allemaal een voorbeeld kunnen geven van zo’n actie: leven en handelen in koinonia en niet alleen praten over oecumene? Een simpele eerste stap zou zijn om een koinonia, een gemeenschap te vormen tijdens feesten.
Vandaag is het de Reformatiedag – ‘Dit is de dag die de Heer heeft gemaakt, laten we ons verheugen en er blij mee zijn!’ (Ps 118: 24).
Thomas O’Loughlin is priester van het katholieke bisdom Arundel en Brighton en hoogleraar historische theologie aan de Universiteit van Nottingham (VK). Zijn laatste boek is Samen eten, één worden: de oproep van paus Franciscus aan de theologen opnemen (Liturgische pers, 2019).
bron: La Croix International
vertaling en bewerking: redactie www.deroerom.nl
beeld: ©igniswebmagazine