Gudrun Sailer – Vaticaanstad
In 2004 publiceerde de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede het Compendium van de Sociale Leer van de Kerk. Het werk in opdracht van Johannes Paulus II is tot nu toe het eerste en enige systematische overzicht van de katholieke sociale ethiek, dat wil zeggen van de antwoorden van de kerk op de fundamentele vragen van het menselijk samenleven. De wereld en als gevolg daarvan de katholieke sociale leer zijn sindsdien echter geëvolueerd, namelijk met de twee sociale encyclieken van paus Franciscus, Laudato Si en Fratelli tutti.
Digitalisering, biotechnologie, ecologie en de wereld van werk, toeleveringsketens…
In opdracht van het Staatssecretariaat en de Congregatie voor de Geloofsleer werkt een werkgroep van het Dicasterie voor Holistische Menselijke Ontwikkeling al een goed jaar aan de herziening van het compendium. “Het is een dubbele taak: de voortzetting en toevoeging van het compendium sinds 2004, en ten tweede, om te bepalen waar nieuwe onderwerpen zijn”, legt de Paderborn sociaal-ethicus Peter Schallenberg uit, die is belast met het werk als adviseur van het dicasterie. Als voorbeelden van nieuwe onderwerpen die in het compendium zullen worden opgenomen noemt hij digitalisering, biotechnologie, ecologie en ontwikkelingen in de arbeidswereld, zoals de verenigbaarheid van werk en gezin, pensioenaanspraken uit zorg, de kwestie van toeleveringsketens of de toelaatbaarheid van kinderarbeid.
De sociaal-ethicus Peter Schallenberg
Bronnen: Toespraken ja, interviews nee
Pausen hebben nogal wat gezegd en geschreven over deze sociale kwesties. Volgens Schallenberg zijn de belangrijkste bronnen voor het aanvullen van het Compendium van de Sociale Leer de encyclieken, evenals andere documenten en toespraken van de pausen, maar geen interviews, zoals paus Franciscus er talloze geeft. Verklaringen van bisschoppen of bisschoppenconferenties zijn niet opgenomen in de nieuwe versie, tenzij pausen ze schriftelijk hebben overgenomen en ze zich dus eigen hebben gemaakt.
Het Compendium van de Sociale Leer bestaat uit drie delen. Het eerste deel plaatst de katholieke sociale leer in de theologie als geheel, het tweede deel vat de principes en grondslagen samen. Het derde deel onderzoekt de vraag hoe sociale leer het handelen van gelovigen zou moeten bepalen. Vooral het tweede deel wordt geraakt door de update, zegt Schallenberg. “Het inleidende gedeelte mag blijven, op enkele aanvullende zinnen na. Het laatste deel is belangrijk, maar ook hier is ervoor gewaakt niet te centralistisch te werk te gaan. Het is cruciaal om het middenstuk, de materie, voort te zetten en toe te voegen wat daar nieuw is.”
sociale wetenschappen in beweging
Sommige vragen van de katholieke sociale leer zijn in beweging en zijn daarom nauwelijks weerspiegeld in het pauselijke onderwijsbureau of individuele Vaticaanse documenten, zei Schallenberg. “Bijvoorbeeld als het gaat om de kwestie van huwelijk en gezin: nieuwe vormen van samenleven, door de staat gesteunde vormen van samenleven die niet overeenkomen met de sacramentele vorm van samenleven, maar toch legitiem kunnen zijn in een seculiere samenleving. Of de kwestie van transseksualiteit, van biogeneeskunde. Ik vind het goed dat je de stof gewoon een handje toesteekt en zegt, nu kan iedereen er een idee van krijgen en ermee aan de slag gaan.”
“Als er niets gezegd is over een vraag, dan heb je speelruimte”
Het is niet de taak van het uitgebreide compendium om in het geval van dergelijke lacunes zijn eigen nieuwe inhoud te presenteren, d.w.z. om zo te zeggen een ander officieel document te creëren. “Als de bevinding is dat er tot nu toe geen pauselijke of Vaticaanse verklaring hierover is geweest, d.w.z. pauselijke leer in bredere zin, dan is dat ook een bevinding”, zei Schallenberg. “Als er nog niets is gezegd over een vraag, dan heb je ruimte om je eigen suggesties te doen of vooruit te denken.”
Franciscus heeft sociaal onderwijs naar een nieuw niveau getild
“De moed om specifiek te zijn en ook de moed om correcties aan te brengen.”
Terwijl paus Benedictus XVI. veel heeft gedaan voor de rechtvaardiging van de sociale leer, heeft zijn opvolger Franciscus de sociale leer van de kerk in meer praktische zin naar een nieuw niveau getild, zegt Schallenberg. Franciscus schuwt het niet om af en toe mijnenvelden te betreden en gloeiende sociale kwesties aan te pakken. “Om precies te zijn: is het civiele gebruik van kernenergie onethisch of niet? Ja, het kan zijn dat het in verband met de vraagstukken van energetische onafhankelijkheid ineens in een ander daglicht komt te staan. van belangen. “Mogelijk zegt men: we willen mensenrechtenschendingen op internationaal niveau, bijvoorbeeld door Rusland, vermijden – hiervoor zetten we een aantal van onze klimaateisen op een laag pitje. Het wegen van goederen kan veranderen. Dat, zou ik zeggen, werd zeer sterk gepromoot door het pauselijke leerambt van paus Franciscus, deze moed om specifiek te zijn en ook de moed om correcties aan te brengen.”
Parallelle Catechismus voor Maatschappelijke Vragen?
Toen Johannes Paulus II opdracht gaf tot het Compendium van de Sociale Leer, had hij iets voor ogen dat leek op een tweede catechismus: een samenvatting, niet van de inhoud van het geloof, maar van de antwoorden van de Kerk op de sociale vragen van deze tijd. Heeft het standaardwerk over sociale leer echt een vergelijkbare status als de catechismus in de universele kerk van vandaag? Schallenberg wil niet bezwijken voor “een autosuggestief intern enthousiasme”, maar hij bevestigt de vraag duidelijk. “Het compendium is een schatkamer, vooral met de index, als je iets wilt weten over rechtvaardige oorlog, wapenleveringen en alle relevante ethische onderwerpen – ik denk het wel: de berekening is gelukt.”
De herziene versie van het Compendium van de Sociale Leer van de Kerk moet uiterlijk in 2024 worden gepubliceerd.
bron: Vatican News
beeld: diaconaal jongeren weekend Friesland