Samenwerken
Want hoe moet een plaatselijke kerk reageren op de aanstaande overheveling van de zorg van het Rijk naar gemeenten? De Protestantse Kerk en hulporganisatie Kerk in Actie hebben er allerlei ideeën over. Er lopen zelfs al achttien pilots in het land. Bijvoorbeeld: hoe je je kerk in kunt zetten als schakelpunt voor zorg- en welzijnsactiviteiten, of hoe je meehelpt om te voorkomen dat mensen in een isolement raken. ,,Kerken moeten ontdekken welke rol bij hen past, maar niet de taken van de overheid overnemen”, aldus Jaap Franken, teamleider Kerk in ontwikkeling van de PKN.
Kerkbalans
Een belangrijke les voor de kerken was misschien wel: leer eens op een andere manier naar je eigen kerkgebouw en kerkelijke gemeente kijken. In Hellum krijgen bijvoorbeeld alle dorpsbewoners afgezien van degenen die het écht niet willen – de jaarlijkse brief van actie Kerkbalans in de bus, zo vertelde PTHU-onderzoeker Jacobine Gelderloos. ,,Op zo’n manier kun je een soort ‘Vrienden van de kerk’ in het leven roepen.”
Wat blijkt: ook mensen van buiten de kerk willen best wel financieel aan de kerk bijdragen. De plaatselijke kerk zou zich tevens veel meer moeten zien als ‘gastheer’, voor dorp, stad of wijk. In Siddeburen biedt de kerkelijke gemeente onderdak aan onder meer de sjoelclub, de visvereniging en zelfs de vogeltentoonstelling. ,,In Garmerwolde leverde een toneelstuk over Scrooge met Kerst een volle kerk op. Zo ben je kerk voor het hele dorp.”
Zomertip
Ds. Gerrit Groeneveld sloot daar met zijn verhaal over het Friese succes van Tsjerkepaad op aan. ,,Het kerkgebouw is niet een museum. Het gaat niet om de stenen, maar om de mensen. Ontmoeting van elkaar is het succes van Tsjerkepaad.” Je kunt met het meer open zijn als kerk ook nieuwe, – niet-christelijke – doelgroepen bereiken. Mensen die voorheen de weg niet wisten te vinden naar de kerk, aldus Groeneveld. Hij deelde een mooie zomertip: open je kerk op zaterdagmiddag voor de oudere thuisblijvers in de vakantie. Geheid komt er elke week een groepje koffiedrinken.
Ook het beeld van de kerk behoeft wellicht bijstelling. Niet alleen een volle kerk betekent gemeenschap. Het kan ook met gideonsbende zijn. Neem de katholieken op Terschelling. Zij houden in de wintermaanden eens per maand op dinsdag een mis op de avond. De pastoor of kerkelijk werker komt over van de vaste wal. In de viering zitten welgeteld elf mensen.
Zomers is er in het weekeinde een misviering en dan zijn er al gauw dertig bezoekers, inclusief eilandgasten die meevieren. Het is hard werken om de parochie in stand te houden, maar ook zij ervaren dat de Petruskerk moet blijven bestaan. Er is geen parochiaan die ook maar denkt aan ‘Bethelkerk-achtige proporties’ uit Drachten.
Bonte verzameling
Volgens ds. Heleen Maat, die sprak over samenwerking met als motto ‘de vloot van kerken’, is een gemeente een bonte verzameling van mensen. ,,Van degenen die wekelijks naar de kerk komen en ook van die persoon die één keer per jaar komt: bij de kerstnachtdienst. Gemeenteleden doen dus op een verschillende manier mee in het doorgeven van het verhaal van God en mensen.”
Maat is predikant in de PKN-gemeente van Warffum. Samen met collega ds. Jan Hommes (predikant van de hervormde gemeenten Schildwolde, Hellum en Overschild), staat ze het model voor van ‘een netwerkkerk’. In een notendop: zorg ervoor dat in elk dorp iets zitbaar blijft van kerkelijke presentie en houd de plaatselijke kerk sowieso open. Hommes is dat gelukt. Bij hem zijn er vier kerkgebouwen in gebruik, waar om en om gekerkt wordt. Daarnaast wordt in elk dorp dat gedaan wat men nodig acht én uit kan voeren. ,,Laat de dingen die je niet kunt organiseren los.”
Veel gemeenten schieten wanneer ze besluiten om met een andere kerk samen te werken snel in ,,de regelmodus², zo constateerde ds. Heleen Maat. ,,Het gaat altijd over praktische zaken. Dat is het eerste waaraan wordt gedacht.” Het zorgt ervoor dat mensen van buiten de kerk de kerk zien als ‘een gebouw, geld en gedoe’. ,,De kerk is toch meer dan vergaderen en het gebouw? De kerk is een gemeenschap van Christus.”
De belangrijkste vraag die kerken zich moeten stellen is volgens Maat: ,,Waartoe zijn wij eigenlijk kerk en waarom willen wij bestaan?” Uit het antwoord daarop volgt al het andere.
Pionieren
Het ging op Terschelling vooral over de reis die je maakt als mensen met elkaar als kerkgemeenschap met dat Grote Verhaal van God. Een vaak onbekende weg. Een weg van protestants pionieren, met vallen en opstaan. In Drachten is net een nieuwe pioniersplek gestart. Daar gaat de Protestantse Gemeente Drachten via nieuwe vormen proberen ouders en kinderen kennis te laten met het geloof en hen daarin opbouwen. In januari komen er voor het noorden twee informatieavonden over pioniersplekken.
Kerk-zijn voor de toekomst is je durven vastpakken aan het wrakhout, uiteindelijk durven loslaten en gaan zwemmen. Omdat je weet dat niet om het schip gaat (het gebouw of het instituut kerk), maar om de mensen. Of zoals het lied van de afsluitende zondagochtendviering in ET-10 het verwoordde: ‘Volg me naar later, volg me naar morgen, over het water, over de zee. Geef je in vrede, voel je geborgen. Laat het verleden, kom met me mee.’
Vrucht
Volgens ds. Mathilde de Graaff van Terschelling-West is de vrucht van het bezinningsweekeinde dat ,,het mes aan vele kanten sneed”. ,,Er zijn bij deze eerste keer 160 mensen op Terschelling. Die ontmoeten elkaar niet alleen bij de workshops, maar ook bij de plekken waar ze overnachten, in de restaurants. Er ontstaan gesprekken die je anders niet kunt organiseren. Dat geldt ook voor de gemeenteadviseurs, de mensen van de universiteit en van de vijf kerken van Terschelling die aan het programma hebben meegewerkt. Dat was anders nooit gebeurd.”
Praktische voorbeelden van eigentijds kerk-zijn
1. Omzien naar elkaar wordt wel de core-business van de kerk genoemd. De Protestantse Gemeente te Stiens organiseert eens per maand een maaltijd in de kerk voor (eenzame) ouderen en andere belangstellenden. Het blijkt verbindend te werken en is ook nog gezellig. Ook in het Groningse Ten Post bestaat een dergelijke eetgroep.
2. Geldwerving onder jongeren is niet gemakkelijk. De wijkgemeente Jacobikerk in Utrecht heeft een manier gevonden om ook tieners en twintigers bewust te maken van het feit dat de kerk geld kost. Door het onderwerp jaarlijks open te bespreken steunen vele jongeren nu voor vijf euro per maand via automatische incasso de kerk.
3. In de hervormde kapel van Wierden staan elke zondag twee rieten manden. Daar kunnen kerkgangers levensmiddelen in doen voor de boodschappenmanden voor Stichting Bowie (Budget Ordenen Wierden Enter). ,,Het is inmiddels zo vanzelfsprekend geworden, dat de manden elke zondag vol zijn”, aldus kerkenraadsvoorzitter Johan Katuin.
4. De Protestantse Gemeente Achlum-Hitzum houdt sinds kort elke eerste vrijdag van de maand een ŒGebed om Vrede¹. Aanleiding is de onrust van de afgelopen maanden rond de terreurbeweging IS en de ramp met MH17. ,,Na de zomer wist ik: de deuren van de kerk moeten open!” aldus ds. Margarithe Veen. Afwisselend is het halfuursgebed in de kerk van Hitzum en Achlum. Afgelopen vrijdagavond waren er zeventien mensen.
5. Het vervullen van de ambten is in menige kerk een probleem. De kerkorde wordt veelal ter zijde geschoven als het gaat om dit knelpunt. Bert Schmaal is nu in de Groningse wijk Helpman benoemd als zondagsouderling. Dat betekent dat hij regelmatig ouderling van dienst is, maar niet de kerkenraadsvergaderingen hoeft te bezoeken. Een simpele maar doeltreffende invulling van een vacature
Dat het niet eenvoudig is om antwoorden te vinden op de krimp in de kerk is al jaren bekend. Het is een probleem waarmee de Protestantse Kerk in Nederland al decennialang kampt. En: ook over tien jaar is die situatie niet gewijzigd. Niet voor niets kondigde scriba ds. Arjan Plaisier in een brief aan de generale synode (landelijke kerkvergadering) aan dat er substantiële keuzes moeten worden gemaakt voor de toekomst.
Dat geldt niet alleen landelijk, maar ook op lokaal niveau, bijvoorbeeld voor gemeenten in het Noorden. Hoe kun je met krimpende middelen (financiën en menskracht) en een dalend ledental aantrekkelijk kerk zijn én blijven in pakweg Dokkum of Menterwolde?
Samenwerken
Op het kerkelijke bezinningsweekend dat door de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) in samenwerking met vijf gemeenten op Terschelling was georganiseerd, kwamen afgelopen weekeinde vooral veel ideeën naar voren. Over hoe het zóú kunnen. Bijvoorbeeld wat betreft pionieren, crowdfunding en samenwerken. Zonder daarbij te zeggen dat het in de gemeenten die er vertegenwoordigd waren ook zo zou moeten. Laat staan kunnen.
Want hoe moet een plaatselijke kerk reageren op de aanstaande overheveling van de zorg van het Rijk naar gemeenten? De Protestantse Kerk en hulporganisatie Kerk in Actie hebben er allerlei ideeën over. Er lopen zelfs al achttien pilots in het land. Bijvoorbeeld: hoe je je kerk in kunt zetten als schakelpunt voor zorg- en welzijnsactiviteiten, of hoe je meehelpt om te voorkomen dat mensen in een isolement raken. ,,Kerken moeten ontdekken welke rol bij hen past, maar niet de taken van de overheid overnemen”, aldus Jaap Franken, teamleider Kerk in ontwikkeling van de PKN.
Kerkbalans
Een belangrijke les voor de kerken was misschien wel: leer eens op een andere manier naar je eigen kerkgebouw en kerkelijke gemeente kijken. In Hellum krijgen bijvoorbeeld alle dorpsbewoners afgezien van degenen die het écht niet willen – de jaarlijkse brief van actie Kerkbalans in de bus, zo vertelde PTHU-onderzoeker Jacobine Gelderloos. ,,Op zo’n manier kun je een soort ‘Vrienden van de kerk’ in het leven roepen.”
Wat blijkt: ook mensen van buiten de kerk willen best wel financieel aan de kerk bijdragen. De plaatselijke kerk zou zich tevens veel meer moeten zien als ‘gastheer’, voor dorp, stad of wijk. In Siddeburen biedt de kerkelijke gemeente onderdak aan onder meer de sjoelclub, de visvereniging en zelfs de vogeltentoonstelling. ,,In Garmerwolde leverde een toneelstuk over Scrooge met Kerst een volle kerk op. Zo ben je kerk voor het hele dorp.”
Zomertip
Ds. Gerrit Groeneveld sloot daar met zijn verhaal over het Friese succes van Tsjerkepaad op aan. ,,Het kerkgebouw is niet een museum. Het gaat niet om de stenen, maar om de mensen. Ontmoeting van elkaar is het succes van Tsjerkepaad.” Je kunt met het meer open zijn als kerk ook nieuwe, – niet-christelijke – doelgroepen bereiken. Mensen die voorheen de weg niet wisten te vinden naar de kerk, aldus Groeneveld. Hij deelde een mooie zomertip: open je kerk op zaterdagmiddag voor de oudere thuisblijvers in de vakantie. Geheid komt er elke week een groepje koffiedrinken.
Ook het beeld van de kerk behoeft wellicht bijstelling. Niet alleen een volle kerk betekent gemeenschap. Het kan ook met gideonsbende zijn. Neem de katholieken op Terschelling. Zij houden in de wintermaanden eens per maand op dinsdag een mis op de avond. De pastoor of kerkelijk werker komt over van de vaste wal. In de viering zitten welgeteld elf mensen.
Zomers is er in het weekeinde een misviering en dan zijn er al gauw dertig bezoekers, inclusief eilandgasten die meevieren. Het is hard werken om de parochie in stand te houden, maar ook zij ervaren dat de Petruskerk moet blijven bestaan. Er is geen parochiaan die ook maar denkt aan ‘Bethelkerk-achtige proporties’ uit Drachten.
Bonte verzameling
Volgens ds. Heleen Maat, die sprak over samenwerking met als motto ‘de vloot van kerken’, is een gemeente een bonte verzameling van mensen. ,,Van degenen die wekelijks naar de kerk komen en ook van die persoon die één keer per jaar komt: bij de kerstnachtdienst. Gemeenteleden doen dus op een verschillende manier mee in het doorgeven van het verhaal van God en mensen.”
Maat is predikant in de PKN-gemeente van Warffum. Samen met collega ds. Jan Hommes (predikant van de hervormde gemeenten Schildwolde, Hellum en Overschild), staat ze het model voor van ‘een netwerkkerk’. In een notendop: zorg ervoor dat in elk dorp iets zitbaar blijft van kerkelijke presentie en houd de plaatselijke kerk sowieso open. Hommes is dat gelukt. Bij hem zijn er vier kerkgebouwen in gebruik, waar om en om gekerkt wordt. Daarnaast wordt in elk dorp dat gedaan wat men nodig acht én uit kan voeren. ,,Laat de dingen die je niet kunt organiseren los.”
Veel gemeenten schieten wanneer ze besluiten om met een andere kerk samen te werken snel in ,,de regelmodus², zo constateerde ds. Heleen Maat. ,,Het gaat altijd over praktische zaken. Dat is het eerste waaraan wordt gedacht.” Het zorgt ervoor dat mensen van buiten de kerk de kerk zien als ‘een gebouw, geld en gedoe’. ,,De kerk is toch meer dan vergaderen en het gebouw? De kerk is een gemeenschap van Christus.”
De belangrijkste vraag die kerken zich moeten stellen is volgens Maat: ,,Waartoe zijn wij eigenlijk kerk en waarom willen wij bestaan?” Uit het antwoord daarop volgt al het andere.
Pionieren
Het ging op Terschelling vooral over de reis die je maakt als mensen met elkaar als kerkgemeenschap met dat Grote Verhaal van God. Een vaak onbekende weg. Een weg van protestants pionieren, met vallen en opstaan. In Drachten is net een nieuwe pioniersplek gestart. Daar gaat de Protestantse Gemeente Drachten via nieuwe vormen proberen ouders en kinderen kennis te laten met het geloof en hen daarin opbouwen. In januari komen er voor het noorden twee informatieavonden over pioniersplekken.
Kerk-zijn voor de toekomst is je durven vastpakken aan het wrakhout, uiteindelijk durven loslaten en gaan zwemmen. Omdat je weet dat niet om het schip gaat (het gebouw of het instituut kerk), maar om de mensen. Of zoals het lied van de afsluitende zondagochtendviering in ET-10 het verwoordde: ‘Volg me naar later, volg me naar morgen, over het water, over de zee. Geef je in vrede, voel je geborgen. Laat het verleden, kom met me mee.’
Vrucht
Volgens ds. Mathilde de Graaff van Terschelling-West is de vrucht van het bezinningsweekeinde dat ,,het mes aan vele kanten sneed”. ,,Er zijn bij deze eerste keer 160 mensen op Terschelling. Die ontmoeten elkaar niet alleen bij de workshops, maar ook bij de plekken waar ze overnachten, in de restaurants. Er ontstaan gesprekken die je anders niet kunt organiseren. Dat geldt ook voor de gemeenteadviseurs, de mensen van de universiteit en van de vijf kerken van Terschelling die aan het programma hebben meegewerkt. Dat was anders nooit gebeurd.”
Praktische voorbeelden van eigentijds kerk-zijn
1. Omzien naar elkaar wordt wel de core-business van de kerk genoemd. De Protestantse Gemeente te Stiens organiseert eens per maand een maaltijd in de kerk voor (eenzame) ouderen en andere belangstellenden. Het blijkt verbindend te werken en is ook nog gezellig. Ook in het Groningse Ten Post bestaat een dergelijke eetgroep.
2. Geldwerving onder jongeren is niet gemakkelijk. De wijkgemeente Jacobikerk in Utrecht heeft een manier gevonden om ook tieners en twintigers bewust te maken van het feit dat de kerk geld kost. Door het onderwerp jaarlijks open te bespreken steunen vele jongeren nu voor vijf euro per maand via automatische incasso de kerk.
3. In de hervormde kapel van Wierden staan elke zondag twee rieten manden. Daar kunnen kerkgangers levensmiddelen in doen voor de boodschappenmanden voor Stichting Bowie (Budget Ordenen Wierden Enter). ,,Het is inmiddels zo vanzelfsprekend geworden, dat de manden elke zondag vol zijn”, aldus kerkenraadsvoorzitter Johan Katuin.
4. De Protestantse Gemeente Achlum-Hitzum houdt sinds kort elke eerste vrijdag van de maand een ŒGebed om Vrede¹. Aanleiding is de onrust van de afgelopen maanden rond de terreurbeweging IS en de ramp met MH17. ,,Na de zomer wist ik: de deuren van de kerk moeten open!” aldus ds. Margarithe Veen. Afwisselend is het halfuursgebed in de kerk van Hitzum en Achlum. Afgelopen vrijdagavond waren er zeventien mensen.
5. Het vervullen van de ambten is in menige kerk een probleem. De kerkorde wordt veelal ter zijde geschoven als het gaat om dit knelpunt. Bert Schmaal is nu in de Groningse wijk Helpman benoemd als zondagsouderling. Dat betekent dat hij regelmatig ouderling van dienst is, maar niet de kerkenraadsvergaderingen hoeft te bezoeken. Een simpele maar doeltreffende invulling van een vacature