Politieke invloed Vaticaan niet onderschatten
– door Frans Wijnands –
President Vladimir Poetin gaat op 25 november op audiëntie bij paus Franciscus. Wereldnieuws. Terecht, en van de andere kant ook weer niet echt wereldschokkend. Behalve dan misschien het ‘detail’ dat Poetin eerder bij Franciscus op bezoek gaat dan zijn Amerikaanse ambtgenoot Barack Obama wellicht voornemens is. Kwestie van gewiekste timing. Voor het overige past het bezoek van Poetin keurig in de sinds enkele tientallen jaren bestaande en nog steeds verbeterende relaties tussen Rusland en de Kerkelijke Staat.
Zelfs op het hoogtepunt van de Koude Oorlog ontving paus Johannes XXIII in 1962 de dochter en schoonzoon van Chroetsjtsjov in audiëntie. Hij stopte het echtpaar een rozenkrans in de handen met de beminnelijke opmerking: ‘Geef die maar aan uw vader en doe hem de hartelijke groeten. Alleen enkele verschillen van inzicht scheiden ons van elkaar en dat is niet zoveel’…
De verhouding tussen het Vaticaan en de Russisch-Orthodoxe Kerk kan daarentegen wel wat versoepeling gebruiken. Onder de vorige patriarch van Moskou, Aleksej II – overleden in 2008 – was er van toenadering geen sprake; eerder van koele afstand van orthodoxe kant. Paus Johannes Paulus II bezocht in zijn lange pontificaat een reeks van landen aan de grenzen van Rusland en ontmoette patriarchen van andere orthodoxe kerken. Maar een bezoek aan Moskou en Aleksej is een vrome wens gebleven. De Russische patriarch wantrouwde ‘die roomse, Poolse paus’ om diens bekeringsdrift, zieltjeswinnerij. Ook Benedictus XVI kwam niet aan een reis naar Rusland toe. Misschien, ongetwijfeld?, gaat het paus Franciscus in de naaste toekomst wèl lukken.
De eerste stap daartoe moet president Poetin zetten. Als hij volgende week maandagmiddag de paus uitnodigt lijkt de zaak zo goed als beklonken. Want inmiddels zit er een andere patriarch in Moskou, de ‘liberale’ Kirill. Net als zijn voorgangers Gorbatsjov en Jeltsin heeft ook Poetin een goede band met de orthodoxe kerk. Anders dan de rooms-katholieke kerk op dit moment, heeft de orthodoxe kerk in Rusland een groot moreel gezag. Er wordt naar de patriarch geluisterd en opeenvolgende Sovjet- , en Russische leiders hebben dat altijd, stilzwijgend of openlijk, erkend. Gorbatsjov gaf de Russen weer godsdienstvrijheid maar hield zich verder afzijdig van de kerk. Jeltsin liep daarentegen demonstratief de kerk plat en Poetin draagt – volgens eigen zeggen – onder zijn hemd een kruisje. Pas als president en patriarch het samen eens zijn kan er sprake zijn van een ontmoeting tussen patriarch en paus, in Moskou. Veelzeggend is dat paus Franciscus de afgelopen dagen al een ontmoeting had met metropoliet Hilarion, de tweede man van het Moskou-patriarchaat en verantwoordelijk voor de betrekkingen met andere kerken. Tegelijkertijd sprak de Italiaanse kardinaal Scola in Moskou met hoge leiders van de Russisch-Orthodoxe kerk.
Politieke invloed
Het bezoek van Poetin is van ‘kardinaal’ belang voor de verdere betrekkingen tussen het Vaticaan en het patriarchaat van Moskou. Maar er is meer. De audiëntie van Poetin – traditioneel gekoppeld aan een officieel bezoek aan Italië en diens president Napolitano – onderstreept nog eens de toenemende politieke invloed van het Vaticaan op het wereldtoneel. Begin september, aan de vooravond van de G-20-top, schreef paus Franciscus een brief aan president Poetin waarin hij aandrong op een vreedzame oplossing van het bloedige conflict in Syrië: dialoog en onderhandelingen in plaats van militair ingrijpen. Dat laatste is niet gebeurd, al blijft het natuurlijk de vraag of dat alléén, of wellicht mede, aan die pauselijke brief is te danken. Zowel de rk -, als de Russisch-Orthodoxe kerk zoeken samenwerking om het lot van de christenen in het Nabije-, Midden- en Verre Oosten te verbeteren.
De politieke activiteiten van de Kerkelijke Staat zullen ongetwijfeld nog gaan toenemen nu ook de nieuwe staatssecretaris, aartsbisschop Pietro Parolin, aan de slag is gegaan. Met enige vertraging, vanwege een recente galoperatie. Mgr. Parolin is een doorgewinterde diplomaat die, anders dan zijn voorganger kardinaal Bertone, precies aanvoelt welke rol het Vaticaan in de internationale politiek kan spelen. Dat hij gaat wonen in het Vaticaanse gastenverblijf ‘Santa Marta’, waar ook de paus verblijft, kan het overleg tussen beiden alleen maar ten goede komen. Het zou ook geen verrassing moeten zijn als Parolin’s functiebenaming van ‘staatssecretaris’ vervangen zal worden door ‘pauselijk secretaris’.
Vladimir Poetin is geen onbekende in het Vaticaan. Hij ontmoette er paus Johannes Paulus II twee keer, in 2000 en 2003. Ze spraken toen Russisch met elkaar. Met paus Benedictus XVI sprak Poetin in 2007 – op eigen verzoek – Duits. Poetin sprak al uitstekend Duits voordat hij als KGB-officier jarenlang gestationeerd was in het toenmalige Oost-Berlijn. De tolken die in een zijkamer paraat waren hoefden tijdens dat gesprek tussen Benedictus en Poetin maar één keer in actie te komen, omdat ze beiden één woordje niet begrepen. Wat de voertaal volgende week maandag zal zijn heeft de Vaticaanse persdienst nog niet bekend gemaakt. Maar goede verstaanders hebben doorgaans maar een half woord nodig…
Paus Franciscus heeft vanavond (25 november) de Russische president Vladimir Putin in een privé-audiëntie ontvangen. De ontmoeting duurde 35 minuten. Aanwezig was, naast twee tolken, ook de nieuwe staatssecretaris van het Vaticaan monseigneur Pietro Paolin. Zoals gebruikelijk hebben de Franciscus en Putin geschenken uitgewisseld. Putin ontving een mozaïek van een gezicht op de Vaticaanse tuinen, Franciscus kreeg een icoon van de Madonna van Vladimir, een van de meest vereerde iconen in de orthodoxe kerk, bij ons wel bekend onder de titel Maria van Altijddurende Bijstand..