– Frans Wijnands –
Paus Franciscus is in meerdere opzichten vergelijkbaar met zijn naamgenoot, de echte Franciscus; ‘il poverello’ (de arme drommel) uit Assisië. Beiden eenvoudig. Wars van luxe. Beiden vastberaden om de kerk te hervormen, althans te ontdoen van wereldse macht. Geld, kapitalisme, corruptie, machtsmisbruik en carrière-jagerij hebben immers niks te maken met de Blijde Boodschap van het Evangelie. Net als de Franciscus van Assisië heeft ook paus Franciscus aan de drie geloofsbeginselen hoop, geloof en liefde, de zichtbare en voelbare blijdschap toegevoegd.
De Franse schrijver en historicus Jacques Le Goff zegt dat de vrolijkheid van Sint Franciscus op zich al een doorbraak was in de toenmalige rk-kerk. ‘Daar viel toen weinig te lachen. Volgens de regels van de heilige Benedictus hoorde lachen niet bij het Ora et Labora, het bidden en werken’.
Al zijn er ook verschillen tussen beiden. De Franciscus uit het dal van Spoleto was aanvankelijk een rebel en daarna minderbroeder. Zijn huidige naamgenoot is Jezuïet en bovendien paus. Is er binnen de pikorde van de rooms-katholieke kerk groter verschil denkbaar?
Nog een overeenkomst: Sint Franciscus zette met zijn voorbeeld en preken de mensen aan het denken. Paus Franciscus doet niet anders. Dat roept sympathie op, ook bij mensen die uiterst kritisch en sceptisch tegenover de r-kerk staan. Paus Franciscus blijft aangenaam verbazen met zijn spontane, verrassende bezoeken, ontvangsten, preken, interviews en losse uitspraken.
Al in het eerste jaar van zijn pontificaat verwierf hij de eretitel Man van Jaar, van het Amerikaanse weekblad Time. Hij zal vermoedelijk met een glimlach vol zelfspot naar die titelpagina hebben gekeken en de uitverkiezing onmiddellijk hebben gerelativeerd.
Niet alleen het kerkvolk, maar ook theologen, Vaticaan-kenners, kerkjuristen en priesters – van hoog tot laag – vinden dat paus Franciscus in veel opzichten anders is dan zijn voorganger(s). Maar dat hij wat de doctrine aangaat ‘van de oude stempel’ is. Al is het al een hele verandering dat de paus de bereidheid toont om over diverse omstreden kerkelijke ge- en verboden tenminste de discussie aan te willen gaan. Bijvoorbeeld over de mogelijkheid dat gescheiden, hertrouwde of samenwonende gelovigen toegang tot de communie en andere sacramenten moeten krijgen. Want als de paus in het afgelopen jaar iets duidelijk heeft gemaakt dan is het wel dat hij een hekel heeft aan klerikalisme, scherpslijperij en carrièrezucht van priesters.
De leer verandert niet, het kerkelijk klimaat wel. Paus Franciscus zegt dat gehuwde priesters geen actueel thema is, dat hij voorvechter van het ongeboren leven en dus tegenstander van abortus is. Daar hoef je volgens hem niet telkens weer op terug te komen in een uitzichtloos debat tussen voor- en tegenstanders.
Hij legt andere accenten. Hij verafschuwt religieus geweld en streeft duidelijk een vredestichtersrol na. Hij is fel tegen corruptie, kil kapitalisme, uitbuiting, maatschappelijke onverschilligheid en liefdeloos egoïsme. Hij roept priesters en (niet)gelovigen op om zich het lot van minderbedeelden, vluchtelingen en onderdrukten aan te trekken.
In het afgelopen jaar heeft de paus de bakens uitgezet waarlangs hij verder wil werken. Hoopgevend zijn z’n aanmoedigingen aan zijn collega-bisschoppen in de wereld om het kindermisbruik door geestelijken, broeders en nonnen onverschrokken aan te pakken; daders bij Justitie te melden en de grootst mogelijke compassie met de slachtoffers te hebben. Geen ‘doofpot-paus’.
Dat blijkt ook uit zijn ingrijpen om de Vaticaanse financiën op orde te krijgen en transparant te maken. Insiders – en niet op de laatste plaats de Curie – wachten nu met spanning af hoe de paus de aangekondigde hervormingen van het Vaticaans bestuursapparaat gaat aanpakken. Bijna onopvallend is hij daar al mee begonnen. Op de eerste plaats door een speciale adviesraad van acht kardinalen in te stellen, buiten de Curie om! Vervolgens door een aantal prelaten – onder meer op de Congregatie voor de Bisschoppen – te vervangen. Op dat ‘ministerie’ worden alle bisschopsbenoemingen in de wereld voorbereid. Tot nu toe kon de leiding van deze instantie niet bepaald progressief worden genoemd en dus zijn de afgelopen jaren wereldwijd veel (erg) conservatieve bisschoppen aangesteld. En de paus werkt gestaag aan verdere internationalisering van de Curie, dat minder en minder een Italiaans bolwerk is.
Jacques Le Goff tenslotte: ‘De heilige uit Assisië droomde van een kerk van en voor de armen; geen kerk van macht. Als deemoedig christen schikte hij zich naar de opvattingen van de paus en slaagde hij er niet in om een wezenlijke hervorming van de kerk door te voeren’. Het blijft afwachten of paus(!) Franciscus die droom wèl kan verwezenlijken, en de spirituele, religieuze en morele waarden van en binnen de rk-kerk kan opwaarderen.