Vanwege de vakantietijd is onze berichtgeving wat minder frekwent, maar de echte actualiteit blijven we volgen. Onze correspondent Frans Wijnands, kijkt terug op een bijzondere pausreis in Zuid-Amerika.
‘Verbazingwekkend energieke’ paus Franciscus op de bres voor de armen van Zuid-Amerika
door Frans Wijnands –
Het blijft altijd de vraag of het op langere termijn effect heeft, maar paus Franciscus heeft in Ecuador, Bolivia en Paraguay de politieke leiders en de rooms-katholieke bisschoppen aangespoord om meer te doen voor de armen en ze meer te betrekken in de samenleving. ‘Wat hebben we aan mooie ideologieën als die alleen maar de politici en een bevoorrechte klasse dienen? Ideologieën zeggen alles te doen vóór het volk, maar ze doen niets mét het volk’, aldus de paus.
Gedurende zijn intensieve drielandenreis de afgelopen week, heeft Franciscus lovende, maar ook harde woorden gebruikt om de presidenten van de drie bezochte landen te wijzen op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid; om hun economisch zwakke landen niet te laten wegzakken in uitbuitend kapitalisme maar zich meer te richten op de globalisering van de hoop.
‘In de afgelopen eeuw hebben dictatoriale ideologieën geleid tot het uitsluiten en onderdrukken van mensen, om ze op te sluiten in concentratiekampen. En nog iets: de chantage. Die ontneemt de mensen hun vrijheid: je mag iets doen in ruil voor iets anders. Maar chantage is altijd corruptie en corruptie is als gangreen voor een volk’.
In alle drie landen prees hij enerzijds de zittende presidenten voor hun streven naar meer welvaart en welzijn voor iedereen, maar tegelijk wees hij hen op de noodzaak meer oog te hebben voor sociale gerechtigheid en voor het milieu. De lokale bisschoppen in de drie landen wees hij op ‘het gevaar van de stola’. Alsof daar macht en superioriteit aan ontleend zouden kunnen worden. ‘Maar een echte herder is deel van zijn kudde, wijst de weg en is bezorgd’.
De paus gebruikte ter verduidelijking een citaat van de heilige Ignatius van Loyola, de stichter van de Jezuïeten: De liefde toont zich beter in daden dan in woorden.
In twaalf openbare toespraken en preken, in zes ontmoetingen onder vier ogen en in gesprekken met vertegenwoordigers van boeren, vakbonden en burgerbewegingen heeft paus Franciscus openlijk kritiek geuit op alle soorten autoritaire tendensen in Zuid-Amerika. Hij pleitte voor meer solidariteit, voor meer dialoog, ook internationaal tussen de soms/vaak rivaliserende landen van het zuidamerikaanse continent.
Aan het slot van de reis kan worden vastgesteld dat de paus zijn indrukwekkende pastorale bewogenheid combineerde met hoopgevende inspiratie, ook op het politieke vlak. Geen veroordelingen, geen hoogdravende belerende taal, geen verwijten, en waar nodig deemoedig. In de meest beruchte gevangenis van Bolivia noemde hij zichzelf ‘een zondaar, net als jullie’. Maar berouw en hoop vormen samen een opstap naar een beter leven.
De Vaticaanse woordvoerder, pater Lombardi, zei dat de paus zich op deze reis ‘gelukkig heeft gevoeld, alsof hij thuis was’. Hij sprak over de ‘verbazingwekkende energie’ van Franciscus: doorlopend enthousiast over nieuwe initiatieven, vooral buiten het protocol om. Zo bezocht hij onverwacht een tehuis voor terminaal zieke kinderen, een vrouwengevangenis en de plek, vlakbij de hoofdstad van Bolivia, waar in 1980 het lijk van de gemartelde en vermoorde Jezuïet Luis Espinal werd gevonden. Espinal, een getalenteerd dichter, journalist en cineast werd door het toenmalige dictatoriale regime uit de weg geruimd vanwege zijn linkse opvattingen. Vermoord, omdat hij op kwam voor de onderdrukten, ‘omdat hij het Evangelie verkondigde en dat was voor sommigen kennelijk wat lastig’, aldus de paus.
Espinal maakte ooit een klein kruisbeeld en monteerde dat op een hamer en een sikkel. Uitgerekend een replica van dat beeld haalde de Boliviaanse president Evo Morales te voorschijn ter verwelkoming van de paus. Die was in een eerste reflex duidelijk wat onaangenaam verrast, maar kon het cadeau – bij nadere uitleg – waarderen als hommage aan zijn vermoorde mede-Jezuïet. Toch heeft hij dat geschenk in Bolivia achter gelaten, bij het beeld van de Madonna van Copacabana, de patrones van Bolivia. Met dank aan president Morales…
Dat pausen op hun buitenlandse reizen vaak miljoenen mensen aantrekken is bijna standaard geworden. Dat was ook weer in Zuid-Amerika het geval, met name in Paraguay.
Bij de plechtigheden in het Maria-bedevaartsoord van de Maagd van Caacupe waren alleen al bijna een miljoen Argentijnen aanwezig. Want zowel Caacupe, als de hoofdstad Asuncion liggen maar enkele tientallen kilometers van de Paraguees-Argentijnse grens.