Tentoonstelling over Maria Magdalena in het Catharijneconvent |
Door Liesbeth de Moor |
Sinds 25 juni is de tentoonstelling ‘Maria Magdalena’ in Museum Catharijneconvent geopend. Maria Magdalena kent verschillende gezichten: dat van kroongetuige, zondares en krachtige vrouw. Liesbeth de Moor, hoofdredacteur van het maandblad De Roerom, sprak met conservator Lieke Wijna van het museum over deze wat mysterieuze maar ook inspirerende vrouw.
‘Het was al langer de wens van het museum om een tentoonstelling te maken over Maria Magdalena. Haar beeld is omstreden en veelzijdig en het is interessant om te onderzoeken en te laten zien hoe wij naar haar kijken.
Ze komt voor in het Nieuwe Testament en het feit dat ze wordt genoemd bij naam op een paar belangrijke momenten toont al dat ze een zekere betekenis heeft. Natuurlijk wordt ze beschreven als de eerste getuige van de wederopstanding van Jezus. Dan is er het beeld van geliefde, vrouw en ook leerling van Jezus en dat van wijze spirituele vrouw. Jezus zou haar genezen hebben van zeven demonen. Wie was die vrouw en hoe zit het nu? Dat spanningsveld, het is een voedingsbodem voor verhalen en ideeën en beeldvorming in de geschiedenis. We claimen niet de waarheid boven tafel te halen. Er zijn mensen die er onderzoek naar hebben gedaan, soms zijn de theorieën tegenstrijdig.’
Symbool van boetedoening
‘De jonge Groninger kunstenaar Egbert Modderman -in de tentoonstelling te zien- dacht lange tijd dat Maria Magdalena een prostituee was. Toen hij zich in haar verdiepte, bleek dat dit niet in de Bijbel stond. Hij schilderde haar als een jonge vrouw, eigenwijs zittend op een stoel’.
Lieke Wijna vindt zijn bijdrage bijzonder: ‘Egbert schildert vaak bijbelse taferelen, en doet dat in een heel klassieke stijl Het mooie aan zijn Magdalena is dat dit een heel progressief beeld van haar is. Dat is leuk en bijzonder om te zien!’
Het is een hardnekkig beeld: Maria Magdalena als prostituée, zondares of gevallen vrouw, -zoals de RK kerk dat lange tijd zag-. Dat beeld is ontstaan in de zesde eeuw, toen paus Gregorius I in een preek die hij hield in San Clementebasiliek Maria Magdalena gelijkstelde aan Maria van Bethanië en met de boetvaardige zondares (vrouw van lichte zeden). Vanaf dat moment wordt Maria als zondares gezien, die berouw toont. Zodoende wordt ze een rolmodel voor boetedoening.
Gouden Legende
In de 13e eeuw wordt haar leven beschreven in de Gouden Legende, een verzameling heiligenlevens. Deze tekst beschrijft wat er met Maria Magdalena gebeurt na de Hemelvaart. Daarover staat niets in het Nieuwe Testament. Maria Magdalena vlucht volgens de overlevering naar Zuid Frankrijk, waar ze eerst de bevolking bekeert, als een apostel, dan trekt ze zich terug als kluizenaar in de woestenij. Zo ontstaat het beeld van Maria Magdalena als kluizenaar.
De jaren 60 van de twintigste eeuw.
In de jaren zestig als alles binnen de kerk in razend tempo verandert kantelt het beeld. De RK kerk beschouwt Maria Magdalena niet langer als boetvaardige zondares.
In de jaren 90 maakt de Nederlandse kunstenares Marlene Dumas een serie doeken waarin de beeldvorming van Maria Magdalena het onderwerp is. Wat betekent het om iemand een Magdalena te vinden, kunnen we naar een vrouwelijk lichaam kijken zonder een oordeel te hebben? Het beeld van Maria Magdalena is dat van een witte vrouw, blond, rossig haar, waar is dat op gebaseerd? Als je kijkt naar de streek waar ze vandaan komt zou ze eerder een donkerder Palestijnse vrouw moeten zijn, deze werken van Marlene doen ons nadenken en anders kijken, bijvoorbeeld ook naar de kunst in vroeger eeuwen. Anno 2021 is dit weer een heel actueel thema.
Gnostische teksten
In de late negentiende en twintigste eeuw zijn er vroegchristelijke teksten ontdekt, de zogenoemde gnostische teksten. Daarin wordt Maria Magdalena omschreven als een van de leerlingen van Jezus, de meest wijze leerling zelfs. Theologen hebben zich er de afgelopen jaren in verdiept en mogelijke interpretaties van de teksten verkend. Nog heel recent, in 2016 heeft de RK kerk 22 juli, de naamdag van Maria Magdalena, tot liturgische feestdag uitgeroepen. Zij was immers ‘apostola apostolorum’, degene die aan de apostelen de boodschap van de verrijzenis bracht. (Johannes 20,18).
22 juli was in middeleeuws Utrecht een grote feestdag van kermissen en processies, omdat de Domkerk in de twaalfde eeuw opnieuw werd ingewijd op deze dag.
Lieke Wijna: ‘als je alles bekijkt zie je een krachtige vrouw. Of ze echt heeft bestaan? Dat is niet te helemaal achterhalen, daar doen we ook geen uitspraken over. In de tentoonstelling staat de beeldvorming centraal. Maria Magdalena laat ons steeds weer in de spiegel kijken, de spiegel van de tijd.’
25 juni 2021 – 9 januari 2022 Museum Catharijneconvent. U moet wel even reserveren, via www.catharijneconvent.nl
beeld: Egbert Modderman