16-04-2023
Cola, ananassap, bier en rijstbrood op het altaar
In Duitsland doen op Beloken Pasen veel kinderen hun eerste communie. Naar aanleiding daarvan gaat Domradio in op de samenstelling van het gebruikte brood bij de eucharistievieringen. De hostie uit tarwebloem bestaat nog niet zo lang. Het christendom heeft een lange culinaire geschiedenis – en er zijn nog steeds uitzonderingen. De vroege christenen hadden tijdens hun eucharistische vieringen een verscheidenheid aan voedsel, zoals fruit, melk of kaas. Gaandeweg werd de verzadigingsmaaltijd een cultmaaltijd met een sacramentele handeling, met brood en wijn als middelpunt.
Lange tijd was er echter geen wijnbouw in Scandinavië. Tarwe was onbekend in Schotland en graan kon niet worden verbouwd in IJsland en Groenland. Het was praktisch onmogelijk voor de christenen die daar woonden om de voorgeschreven eucharistische materialen in voldoende hoeveelheid en kwaliteit te krijgen.
Experiment?
Noodzaak is de moeder van de vindingrijkheid. In Scandinavië werd bijvoorbeeld de eucharistie gevierd met bier. Dankzij een pauselijke vrijstelling in de 14e eeuw mochten IJsland en Groenland druivensap uit geïmporteerde rozijnen gebruiken. Omdat het scheepvaartverkeer echter stil kwam te liggen door het uïtbreken van de pest, waren er jarenlang geen misvieringen.
In de 16e eeuw werd de geldigheid van de sacramenten gekoppeld aan het gebruik van de “juiste materie” van tarwe en druiven. Er werd ook verordend dat bij de eucharistie witte wijn moest worden gebruikt om vlekken op het witte altaarkleed te voorkomen.
Experimenteren met lokaal voedsel was vanaf dat moment bijna onmogelijk. Wie bijvoorbeeld bedorven wijn of tarwebrood wijdde met toevoegingen, zoals gist of rozenwater, overtrad de wetten van de kerk.
In het 16e-eeuwse India maakten diakens gezuurd brood van rijstmeel met olie en zout terwijl ze psalmen zongen. Het brood werd vervolgens aan de gelovigen gegeven op een vers lotusblad; Van geïmporteerde rozijnen werd wijn gemaakt. Ze werden in water geweekt en daarna geperst. Kerken die geen rozijnen hadden, gebruikten palmwijn gemaakt van kokosmelk in de eucharistie.
Avondmaaltijd met koude thee
Na de Tweede Wereldoorlog kwam de Duitse wijnproductie onder toezicht van de bezetter te staan. De katholieke kerk had minder last van de strenge wijnquota dan de protestantse kerk. Vanwege de kelkcommunie door alle gelovigen waren grotere hoeveelheden wijn nodig.
Zelfs in het belangrijkste teeltgebied van Duitsland, in de Palts, werd in de eerste jaren na de oorlog het avondmaal deels gevierd met krentenwijn. In Berlijn bijvoorbeeld werd maandenlang koude thee geserveerd bij het avondeten.
De “Communio spiritualis” – Engels: spirituele of spirituele gemeenschap – wordt al eeuwenlang in de katholieke kerk beoefend. Het stelt gelovigen die om ernstige redenen (leeftijd, ziekte, afstand) verhinderd zijn de sacramentele communie te ontvangen, in staat om toch geestelijk deel te nemen aan de Eucharistie, ongeacht plaats en tijd. In de Corona-crisis kwam deze praktijk weer opnieuw in beeld.
Vandaag staat de Congregatie voor de Geloofsleer toe dat alcoholverslaafde priesters druivensap gebruiken in plaats van wijn bij de viering van de Eucharistie: “Zowel vers als ingeblikt druivensap, waarvan de gisting is onderbroken door bewerkingen die de aard ervan niet veranderen (bijvoorbeeld door te bevriezen), is geldige materie voor de Eucharistie.”
Tot nu toe geen glutenvrije hosties
Glutenarme hosties zijn tegenwoordig toegestaan voor mensen met coeliakie, niet glutenvrije Er is momenteel geen proces om absoluut glutenvrije hosties te produceren die voldoen aan de eisen van de kerk. Voedingsmiddelen kunnen echter als glutenvrij worden bestempeld als ze minder dan 20 milligram gluten per kilogram bloem bevatten.
Het kerkelijk recht houdt echter rekening met speciale gevallen: iedereen die lijdt aan coeliakie wordt toegestaan de communie ontvangen uitsluitend in de vorm van wijn. Ondertussen raadt het Zwitsers Liturgisch Instituut mensen met coeliakie niet van de communie af te zien maar om in dialoog te gaan met de pastor.
Vanuit het perspectief van vandaag klinkt een ander voorbeeld origineel. Oeganda was tijdens het bewind van Idi Amin in 1971-1979 grotendeels afgesneden van invoer uit het Westen. Zo mocht de Anglicaanse Kerk in Oeganda bananensap, ananassap of passievruchtensap gebruiken in plaats van wijn. Cola was toen ook populair.
Auteur:Jacqueline StraubBron:
bron: domradio.de
beeld: adobe stock