De Stichting ‘Edward Schillebeeckx’ heeft het initiatief genomen om professor Catherine Hilkert van de Notre Dame Universiteit (Indiana, USA) in de zomermaanden uit te nodigen gastcolleges te geven over het werk en denken van Schillebeeckx. De journalist Arjan Broers geeft op de site van de Dominicanen een impressie van de publiekslezing over de erfenis van Edward Schillebeeckx, op donderdag 27 mei.jl, die we u graag aanbieden.
Er is iets bijzonders aan de hand met de theologische erfenis van Edward Schillebeeckx. Deels is hij zo invloedrijk geworden, dat zijn denken al gemeengoed is. En deels is het zo rijk en weerbarstig, dat we nog maar net beginnen het uit te pakken. Vooral als het erom gaat om onze wereld als Gods wereld te zien.
Die conclusie viel donderdagavond te trekken na het openbaar college van de Amerikaanse dominicanes en theologe Mary Catherine Hilkert aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hilkert doceert deze weken over de theologie van Schillebeeckx, die op 23 december 2009 overleed. Ook hoogleraar theologie en lekendominicaan Erik Borgman en hoogleraar exegese Ellen van Wolde spraken over de erfenis van hun leermeester.
Feestje
Schillebeeckx wordt in Amerika met zo’n graagte bestudeerd, dat prof. Hilkert afgelopen najaar uitgenodigd werd op een feestje van haar studenten. Het was de 12e november, in Nederland vierde een fragiele Schillebeeckx zijn 95e verjaardag, zijn laatste, slechts enkele weken voor zijn dood.
Tegelijkertijd kwamen in de VS studenten van de Notre Dame University in Indiana samen om zijn verjaardag te vieren met een glas goedkope champagne en het voorlezen van hun favoriete passage van de Vlaams-Nederlandse dominicaan. ‘Zoiets heb ik nog nooit meegemaakt’, vertelde Hilkert.
Drievoudige erfenis
De Amerikaanse dominicanes wees op de erfenis van Schillebeeckx op drie terreinen: wetenschappelijk, kerkelijk en praktisch.
Wetenschappelijk was hij een van de eerste theologen die grondig hermeneutisch te werk ging. Exegete prof. Ellen van Wolde vertelde dat ze als student zelfs drie keer dezelfde cursus hermeneutiek ging volgen – en dat het elke keer anders was. ‘Hij begon elk jaar opnieuw met denken, maar hij behandelde vragen die ook helemaal de mijne waren: als alle spreken over God en geloof toen en nu ingebed en gevormd is door cultuur en geschiedenis – hoe kunnen we dan nadenken over wat eeuwig is?’
Schillebeeckx is zo bepalend geweest voor haar vorming, vertelde Van Wolde aan presentator en docent theologie Stephan van Erp, dat zijn werk meer werd dan de bril waardoor ze kijkt. ‘Hij werd mijn ogen.’
Concilie
Kerkelijk is de erfenis van Schillebeeckx te traceren in het Tweede Vaticaans Concilie, vertelde zr. Hilkert over het tweede terrein van de erfenis. Schillebeeckx propageerde een open houding naar de wereld en de menselijke ervaring als vindplaats van God.
Hij stond ook voor collegiaal leiderschap en oecumenische contacten. Zaken die in de officiële kerk vandaag niet gewaardeerd worden. ‘Schillebeeckx hekelde de centralisering en autoritaire houding van de kerkleiding’, zei Hilkert.
Contrastervaring
De derde en volgens Hilkert belangrijkste erfenis van Schillebeeckx is diens nadruk op praxis, en dan met name de negatieve contrastervaring. Opnieuw gaat het hier om de vraag hoe je naar de wereld kijkt. God mysterie is aan het werk in de wereld, zelfs in de donkerste perioden van ons leven of van onze geschiedenis.
‘De creatieve en reddende kracht van God is ook werkzaam in de opwelling: dit is niet goed, dit is niet wat God wil’, zei Hilkert. ‘Daar schept God in het verborgene. Zelfs onze kleinste tekenen van verzet tegen onrecht en lijden zijn fragmenten van redding. Je hoeft niet eens gelovig zijn om dat te zien.’
Begin
De negatieve contrastervaring is meer dan een begrip – het is al haast een methode. Dat maakte van de avond met de bijdragen van Hilkert, Van Wolde en Borgman eigenlijk niet meer dan het begin van een gesprek over de erfenis van Schillebeeckx.
Schillebeeckx’ nadruk op de wereld als vindplaats van God is een voortdurende opdracht om te blijven zoeken, praten en studeren. Al is dat niet gemakkelijk in een kerkelijk klimaat waarin de moderne wereld wordt afgewezen of minstens gewantrouwd, en in een seculier klimaat waarin alles binnenwereldlijk wordt gezien, zoals André Lascaris o.p. vanuit de zaal opmerkte.
Maar ‘we móeten blijven denken en studeren’, zei prof. Mary Catherine Hilkert o.p. ‘Schillebeeckx zelf hield eens een preek over Thomas van Aquino en zei daar iets wat volgens mij ook voor hem zelf gold: dat studeren op en in deze wereld een vorm van liturgie is, een vorm van aanbidding van God.’
Arjan Broers