De in België wonende Nederlandse journalist Frans Wijnands bespreekt het jongste boek van kardinaal Danneels. De moeite waard om kennis van te nemen, vooral ook omdat er ook het nodige over Nederland wordt gezegd:
‘Nederlanders moeten het lijk zien nog voor de zon ondergaat…’
Kardinaal Danneels: ‘Het doet pijn dat de grote massa verstoken blijft van de rijkdom van de religie, van de Bijbel’
door: – Frans Wijnands – Gent
Ruim 130 pagina’s vraag en antwoord. Het is een leesbare manier om iemand te portretteren. Twee Belgische journalisten hebben kardinaal Godfried Danneels – pas teruggetreden als aartsbisschop van Mechelen-Brussel – de toog van het lijf gevraagd en dat levert veel boeiende informatie op.
Jammer dat het boek al verscheen voordat ook in België het pedofilie-schandaal onder rk. priesters aan het licht kwam. Daardoor komt het woord pedofilie maar één keer voor in al die 130 pagina’s. De onafhankelijke commissie die in België de binnengekomen klachten van slachtoffers behandelt wil opheldering over de rol van de toenmalige kerkleiding. Kardinaal Danneels heeft zijn volle medewerking toegezegd, ook al ‘omdat hij immers niets te vrezen heeft’, aldus Hans Geybels, diens vroegere perschef.
Godfried Danneels is enkele tientallen jaren het milde gezicht geweest van de Belgische kerkprovincie: behoedzaam, diplomatiek, vriendelijk, sociaal-voelend. Meer herder dan bestuurder, meer mysticus dan ‘straathoekwerker’. Als bestuurder toonde hij vooral zijn talenten voor het zoeken naar compromissen.
Danneels heeft de kerk van België altijd spreekwoordelijk in het midden gehouden. Ook letterlijk: midden in de gemeenschap, al heeft hij de veranderingen meegemaakt, de secularisatie, de ontkerkelijking en bijbehorende teruggang van kerkbezoek.
Jammer dat het leven van de Belgen niet meer geregeld wordt door de liturgische tijd, maar door hun horloges? Danneels moet dat beamen, ‘maar het liturgisch uurwerk functioneert alleen maar als iedereen katholiek is’. Dat is verleden tijd, ‘en daar hoef je geen spijt van te hebben. Erger is de toegenomen oppervlakkigheid bij de mensen, gebrek aan cultuur. Het practico-praktische en het pragmatische domineren het leven. Alles is zo banaal geworden. Het doet me pijn dat de grote massa verstoken blijft van de rijkdom van de religie, van de religieuze cultuur, van de woorden van het evangelie, van de Bijbel. We leven in een soort kermis. Maar er komt een maandag! Ik herinner me nog goed de kermis in mijn geboortedorp Kanegem, op zondag. Dolle pret! Iedereen dronken. En op maandagmorgen zag je hoe de boeren met paard en wagen weer naar het werk reden, hoe het leven herbegon. Ik geloof dat ook het religieuze leven zal herbeginnen. Trouwens, het christendom en het geloof zijn veel te sterk om ze dood te krijgen’.
Maar was de secularisatie misschien wel niet tegen te houden? ‘Wel, ik denk dat een kapitein van een schip ook niet de golven kan beïnvloeden. Ze komen en ze gaan en je kunt niet zeggen: nu moet er eentje komen. Maar wat kan hij wel? Varen op de golven. Welnu, de tijd evolueert in golven die je niet beheerst. Maar je moet wel kunnen sturen. Dat is gegaan, of niet gegaan. Kardinaal Suenens zei: we kunnen niet kiezen van welke kant de wind komt, maar we kunnen wel onze zeilen richten. Ik heb geprobeerd dat te doen’.
België en Nederland; twee tegenpolen in de woelige jaren na het Tweede Vaticaans Concilie. Kardinaal Alfrink ging de confrontatie met paus en Curie niet uit de weg. Danneels wel, maar liet tegelijkertijd vernieuwingen invoeren. Dat het in België niet tot die dramatische polarisatie is gekomen en in Nederland wel, daarvoor zijn volgens kardinaal Danneels twee verklaringen.
‘Het karakter van de Vlamingen en van de Belgen in het algemeen, is anders dan dat van de Nederlanders. In die tijd zei ik vaak: wij hebben dezelfde problemen als de Nederlanders maar de Nederlanders moeten het lijk zien nog voor de zon ondergaat. Wij zeggen: ‘We gaan eerst nog een nacht doorbrengen en morgenvroeg zien we wel of we het lijk gaan groeten’. En de tweede verklaring is de aanwezigheid van een groep Leuvense theologen die in Rome zeer serieus werk leverden. Maar ze hadden veel minder contact met de media dan de Nederlanders. Daar wilden ze zo vlug mogelijk dingen zeggen die niemand ooit gezegd had’.
Schisma?
Danneels heeft zijn Nederlandse confraters van dichtbij meegemaakt; met name in 1980 toen hij ondervoorzitter werd van de bijzondere synode van de Nederlandse kerkprovincie.
De Belgische kardinaal weet niet of die synode iets opgelost heeft voor de kerk in Nederland, ‘maar die synode heeft wel het ergste vermeden’.
Een schisma?
‘Of het zover gekomen zou zijn weet ik niet. Maar in elk geval hebben de bisschoppen die van mening verschilden ingezien, dat ze moesten samenwerken. Ik denk dat ze gaandeweg de eenheid in het episcopaat hebben teruggevonden. Ze hebben elkaar niet meer in het publiek gedesavoueerd en hebben in zekere mate samen weerstand kunnen bieden aan pressiegroepen, zoals de 8 Mei-beweging. Nu is het rustig, maar ja, het zijn ook allemaal nieuwe bisschoppen die niet zo revolutionair zijn als hun voorgangers. Het Nederlandse episcopaat is eigenlijk klassiek geworden’.
Nog een verschil met Nederland waar katholieke faculteiten hun predikaat hebben verloren. ‘Jammer’, vindt Danneels, die van mening is dat vrij onderzoek dat geen enkel principe moet of hoeft te volgen, niet combineerbaar is met een katholieke universiteit. ‘Maar katholiek staat niet voor typisch Rooms. Katholiek staat voor getrouw aan wat het christendom is’.
Natuurlijk komen abortus, euthanasie en proefbuisbabies in het boek aan de orde. De (Belgische) abortuswet vindt de kardinaal een wending in de beschaving, plus het feit dat het fenomeen abortus zulke proporties heeft aangenomen. ‘Men vergoddelijkt de mens, men geeft de mens bijna goddelijke beslissingsmacht over zichzelf en over anderen. Maar de mens is God niet’. Dat geldt ook voor het zelfbeschikkingsrecht op euthanasie. ‘Ik respecteer ieders persoonlijke keuze maar dat wil niet zeggen dat ik ermee instem. Ik stem in met hun vrijheid, maar niet noodzakelijk met wat zij in vrijheid kiezen! Dat je mag leven, een cadeau dat je krijgt uit de handen van God, dat maak je na negentig jaar toch niet kapot? Wie gooit er nu een gekregen vaas stuk? Ik toch niet’.
Minder moeite heeft hij met de techniek van IVF, met proefbuisbabies. Het Vaticaan is daar mordicus op tegen. Danneels nuanceert: ‘Er is natuurlijk verschil tussen een seksuele daad van man en vrouw in bed en een inplanting van een bevruchte eicel uit een lab. Maar in feite zie ik daar toch niet het essentiële ethische verschil tussen. Wel heb ik problemen met het onnodig verloren gaan van embryo’s omdat er vaak meerden worden ingeplant’.
Danneels, de bedachtzaamheid en gematigdheid zelve. Maar sommige van zijn uitspraken zijn dat allesbehalve: ‘De Curie is de paus niet; daar zitten ambtenaren die uitvoeren wat de paus beslist’, en ‘Dogmatisme is een pathalogie, een ziekte’.
Kardinaal Danneels ziet het nog niet gebeuren dat de orthodoxe, afgescheiden Piux X- Priesterbroederschap – de Lefebvristen – terugkeren in de (Vaticaanse) rk-kerk. Hij hoopt ook van niet. ‘Wat mij het meest bang maakt is dat men van die broederschap een personele prelatuur zou maken, zoals Opus Dei. Dan zou die broederschap direct afhangen van de paus en kunnen ze hun cultus en propaganda organiseren zoals ze zelf willen’.
Jan Becaus en Christian Laporte ‘In gesprek met kardinaal Danneels’ .Uitg. Halewijn. ISBN 978-90-8528-123-8