Onze medewerker Frans Wijnands veert helemaal op bij een thema als het pausbezoek aan Duitsland. Jarenlang was Frans correspondent in Duitsland, later werkte hij vanuit Rome. Goed ingevoerd dus op twee fronten. Dat wordt ook wel duidelijk uit zijn volgende column
Paus verrast de Duitse Bondsdag maar stelt protestanten teleur
Nog voor hij in het vliegtuig stapte voor zijn eerste staatsbezoek aan Duitsland had paus Benedictus XVI nog zo gewaarschuwd : verwacht geen sensationele gebeurtenis. Voor de goede verstaander was dat glashelder : in Duitsland zou – wat de oecumene betreft – alles bij het oude blijven. Gods geduld is tijdloos. En in navolging daarvan maakt ook het Vaticaan nooit haast. Zelfs niet met de toenadering van christenen onder elkaar. Voorlopig is het volgens paus Benedictus vooral zaak om de grote gemeenschappelijkheden te bewaren en die niet onder druk van de toenemende secularisatie te verliezen. De oecumene komt wel als de tijd er rijp voor is…. De ware oecumene is geen kwestie van onderhandelen en mag het geen ‘resultaat’ zijn van een compromis.
Op de tweede dag van zijn bezoek was de paus in Erfurt, hartje-Lutherland. In de kapittelzaal van het Augustijnenklooster sprak hij met een afvaardiging van de Evangelische Kerken in Duitsland. Hun raadsvoorzitter, Nikolaus Schneider, pleitte voor meer gemeenschappelijkheid, ‘omdat we niet te gauw met kleine stapjes tevreden kunnen zijn’. Maar de paus bleef oostindisch doof. Hij kwam als gast met lege handen. Al sprak hij voorzichtig lovend over ‘ het zoeken en geworstel’ van Martin Luther, en dat nog wel in het klooster waar Luther in 1505 zijn intrede deed en waar hij eens over dezelfde plavuizen liep als de paus, vorige week.
Historische grond, maar geen historische geste van pauselijke zijde. Ook niet na de oecumenische dienst aan het altaar in de Augustijnenkerk waar Luther ooit zijn eerste heilige mis opdroeg. Maar dat was voordat hij hervormingen in de roomse kerk eiste. Zonder op een scheuring uit te zijn, erkent nu ook het Vaticaan.
Raadsvoorzitter Nikolaus Schneider omarmde de paus na zijn rede en sprak van een ‘feitelijke rehabilitatie van Luther’ die eerder een scharnier tussen de beide christelijke godsdiensten is dan een soort van sta-in-de-weg naar verdere oecumene.
Het is bewonderenswaardig hoe vriendelijk-positief de top van de Evangelische Kerken in Duitsland op het bezoek van de paus reageerde. Terwijl er toch teleurstelling moet zijn over de onverzettelijke houding van ‘Rome’. Ook al zegt de voorzitter van het Duitse (rk) episcopaat, kardinaal Karl Lehmann, verzachtend dat de paus niet vooruit wil lopen op de onveranderlijk voortgaande toenaderingsgesprekken tussen de kerken.
Het pausbezoek is in de Duitse media gemengd beoordeeld: van verrassend positief (zijn rede in de Bondsdag), tot kritisch (zijn oecumenische opstelling). Algemeen klinkt opluchting door dat het bezoek vlekkeloos is verlopen, al waren de straten in Erfurt opvallend leeg toen de paus die stad bezocht. De massa’s kwamen uiteraard op de been in katholieke bolwerken als Freiburg – waar hij oud-kanselier Helmut Kohl in privé-audiëntie ontving -, en het Maria-bedevaartoord Etzelsbach.
Daar speelde Benedictus een thuiswedstrijd. Katholieken onder elkaar. Heel anders dan zijn bezoek aan het voormalige, nog steeds overwegend protestantse, oost-Duitsland. Waar hij overigens de standvastigheid van de gelovigen prees omdat ze ‘een bruine en rode dictatuur hebben moeten verdragen die als zure regen op hun christelijke geloof werkte’.
Eigenlijk kwam de meeste kritiek op het pausbezoek van kritisch-katholieke zijde en niet van velen die toch al schouderophalend reageren op paus en Vaticaan. In al zijn toespraken sprak de paus weliswaar stichtende woorden, maar geen woord over de grote ethisch-maatschappelijke vragen waar veel katholieken mee worstelen.
En de ontmoeting met de slachtoffers van seksueel misbruik door priesters in Erfurt dan? Natuurlijk, de paus was andermaal diep geschokt en bedroefd over wat hij hoorde. De ontmoeting was niet officieel geprogrammeerd, maar allesbehalve ‘spontaan’. Dit programmaonderdeel bewijst weer eens de perfecte programma-routine van het Vaticaan: praten met slachtoffers hoort er nu eenmaal bij. Alsof luisteren genoeg zou zijn, want in nog veel te veel gevallen weigert de kerk de konsekwenties te trekken en de daders openlijker te veroordelen dan tot nu toe gebeurde.
De Duitse pers is vrijwel unaniem over het hoogtepunt van deze pauselijke driedaagse, namelijk de rede van Benedictus in de Duitse Bondsdag. Waar veel buitenlandse media negatief waren over die rede (volgens de Belgische ‘De Standaard’ ‘een slaapverwekkend college over de geschiedenis van het recht’) waren de Duitse reacties lovend. Omdat de paus pleitte voor ‘een luisterend hart’ bij politici. Die moeten zich doorlopend de vraag stellen in hoeverre zij het recht en de gerechtigheid als doel stellen. Indachtig een uitspraak van kerkvader Augustinus : ‘Neem het recht weg, en wat is de staat dan nog anders dan een grote roversbende?’.
Eindconclusie na drie drukke dagen? Van deze paus mag op geen enkel vlak geen enkel vernieuwend initiatief meer worden verwacht, zoveel is uit zijn ‘Heimatbesuch’ wel duidelijk geworden.
franswijnands@telenet.be