Overweging Troonbede Amersfoort 16 september 2013

Huib Klamer

 

Precies twee weken gelden, maandagavond 2 september, deze tijd, hield onze premier Mark Rutte in de Rode Hoed – een voormalige Remonstrantse schuilkerk in Amsterdam – de Schoo-lezing.

De titel van zijn lezing was: ‘Nederland bij de tijd brengen’.

Heel welsprekend, helemaal uit zijn hoofd.

De eerste opmerking van de premier was dat hij niet houdt van grootse visies, maar vervolgens gaf hij er zelf één.

Rutte hield een sterk pleidooi voor de Nederlandse kenniseconomie.

Wij moeten trots zijn op onze kenniscentra – de Landbouwuniversiteit Wageningen, de Technocampus Eindhoven -.

Daarmee kan Nederland meespelen in de internationale technologische en economische ontwikkelingen.

Over de sociale dimensie voorziet Rutte dat burgers meer zelfredzaam worden.

Werknemers scholen zich om als dat nodig is.

Ouders sparen voor de studie van hun kinderen.

Opa en oma kopen zelf hun rollator.

Zo wil Rutte ‘Nederland bij de tijd brengen’.

Een heldere visie.

Van mij had hij wel een spade dieper mogen graven.

 

Wat betekent het om een goed leider te zijn?

Die vraag zou iedere leider zich kunnen stellen.

De minister, de bedrijfsleider, schooldirecteur.

Zo’n zelfreflectie is geen overbodige luxe.

Die zelfreflectie heeft ook een spirituele dimensie, zoals bij Salomo.

Leiders – en wij zelf – kunnen wel wat leren uit het verhaal van Salomo.

 

Salomo overweegt in een droom, in een tweegesprek met Gd, wat het betekent om een goed leider te zijn.

De jonge zoon van de legendarische Koning David worstelt met de vraag: kan ik het wel, zo’n lastig en groot volk leiden?

Salomo ziet als een berg op tegen het koningschap.

Blijkbaar was ook toen leiderschap al niet zo gemakkelijk.

En Salomo beseft dat.

Dat alleen al getuigt van zelfkennis.

Salomo bespreekt over zijn zorgen met Gd.

Gd komt hem tegemoet in een droom; Salomo mag een wens doen, en vraagt om wijsheid.

Wijsheid.

Letterlijk staat er: een horend hart.

Salomo vraagt om een horend hart.

Een hart dat hoort wat er aan de hand is, wat er leeft onder het volk, wat het volk nodig heeft, welke noden er zijn. Een meelevend hart.

‘Feeling the pain’.

Een horend hart ook dat het Woord hoort dat Gd tot hem spreekt,  persoonlijk, en door de Thora.

 

Vanuit dat horend hart kun je visie krijgen.

Zoals Salomo later in zijn boek Spreuken zal schrijven:

‘Zonder visie gaat het volk ten onder.’

Visie op wat het volk nodig heeft.

Visie op welk beleid goed uitpakt voor mensen.

Visie hoe bruggen te slaan en hoe verschillen te overbruggen.

 

Je hoort regelmatig spreken over spiritueel leiderschap.

Ook de Bijbel een visie heeft op spiritueel leiderschap.

Salomo is daarvan een mooi voorbeeld.

Salomo’s leiderschap is gefundeerd in spiritualiteit, zijn intieme omgang met Gd.

Hij leidt, maar laat zich ook leiden.

Waardoor laten onze leiders zich leiden?

Israël’s grote leiders, Mozes, David en Salomo, zoeken steeds opnieuw de verbinding met Gd, zijn aanwezigheid, zijn inspiratie, zijn bevrijdende kracht.

De koning bidt voortdurend: Wees hier aanwezig.

Hij roept de Godsnaam aan: ‘Jaweh’; dat betekent:‘Ik ben er’, ‘Ik zal er zijn’,‘Ik bevrijd’, ‘Ik wees er’.

Jaweh hoort de koning, antwoordt, komt hem nabij, als een helpende, bevrijdende kracht.

En spreekt dan tot de koning de woorden van Psalm 2: “Mijn zoon zijt Gij, heden heb ik u verwekt.”

Heel bijzonder: de koning wordt Gd’s zoon genoemd.

Die intieme wezens-verbinding van de koning en Gd voltrekt zich in de ziel van de koning.

In die verbondenheid wordt de koning innerlijk omgevormd, gemodelleerd naar Gds beeld.

In die transformatie wordt de koning steeds meer een leider naar Gd’s voorbeeld: een leider die bevrijdt.

De koning stel Gd present, hoe onvolmaakt dat vaak ook blijft.

 

Dit is de binnenkant van het leiderschap van de koning. Maar er is óók een buitenkant.

De innerlijke verbondenheid tussen de koning en Gd werkt door in zijn omgang met burgers, zijn beleid, zijn rechtspraak.

Zijn leiderschap is een bevrijdend leiderschap.

Zoals Mozes met Gd’s hulp het volk Israël uitleidt uit de onderdrukking door de Egyptische farao’s.

Dat geldt ook voor Salomo.

De naam Salomo is verwant met het Hebreeuwse woord Sjaloom, dat vrede betekent maar ook welvaart, welzijn, rechtvaardigheid.

Wijsheid in de bijbel is altijd verbonden met rechtvaardigheid.

Salomo doet recht aan zijn volk, hij ziet de arme, de vreemdeling, de weduwe, de wees.

Hij is een rechtvaardige, voert een rechtvaardig beleid, doet recht en spreekt recht.

 

En die spiritualiteit heeft ook nog eens resultaat.

We lezen over Salomo’s koningschap: “De mensen hadden volop te eten en te drinken en waren gelukkig.”( 1 Koningen 5:1; NBV).

Salomo brengt sjaloom: welvaart en welzijn.

Dat verwacht je van de politiek:

dat het de mensen goed gaat.

Vorsten komen van heinde en ver om Salomo te raadplegen om zijn wijsheid.

 

Salomo gaat het trouwens ook goed.

Het Bijbelverhaal vertelt: omdat Salomo in zijn droom Gd om wijsheid vraagt, krijgt hij van Gd ook andere gaven: grote rijkdom.

Let op die volgorde: eerst wijsheid dan rijkdom.

Salomo was wijs maar ook rijk.

Geen vanzelfsprekende combinatie: wijsheid én rijkdom.

Rijkdom is niet verkeerd, maar belangrijk is wat je er mee doet. Of je anderen laat delen in je rijkdom.

Salomo zorgt ook dat het anderen goed gaat, welvaart hebben, speciaal degenen die kwetsbaar zijn.

Politieke, solidaire leiders zoals Salomo hebben we ook nu broodnodig.

 

Bij alle aandacht voor leiderschap verbaast het me dat ik zo zelden hoor spreken over wijsheid.

Ook Rutte spreekt niet over wijsheid, alleen over kennis en kenniseconomie.

Terwijl juist wijsheid een essentiëel aspect van leiderschap is.

Het succes van Salomo’s koningschap is gefundeerd in wijsheid, en – onlosmakelijk daarmee verbonden – zijn beleid van sjaloom en rechtvaardigheid.

Dat had Rutte sterker kunnen neerzetten.

 

Over politiek leiderschap wordt vaak kritisch gesproken en geschreven.

Een foute beslissing, een domme uitspraak, een onjuiste onkostendeclaratie, zijn meteen voorpaginanieuws.

Iedere dag verschijnt er wel een nieuw boek over leiderschap, meestal met een aantal recepten voor succes.

Leiderschap is blijkbaar belangrijk en ook moeilijk:

in de politiek, in bedrijven, op scholen, in ziekenhuizen.

Maar ook dichtbij: in onze gezinnen.

Het is niet eenvoudig om kinderen te leiden, op te voeden.

Leiders blijven feilbaar.

Dat gold voor Mozes, David, en ook voor Salomo.

Aan het eind van zijn leven gaat Salomo in de fout; hij laat zich in met andere goden.

Juist de bijbel laat zien dat zelfs de beste leiders grote fouten maken.

Fouten maken mag niet maar Gd toont ook genade.

Zelf vind ik het vaak stuitend dat er zo weinig barmhartigheid is naar  politici die fouten maken.

Dat zouden we wat meer mogen tonen.

Wij vragen Gd barmhartig te zijn naar ons, dan mogen wij dat zijn naar anderen.

 

Wijsheid.

Wijsheid, daarvan kun je niet genoeg hebben.

Wijsheid wens ik toe aan onze politici, onze ministers, de leden van de Tweede Kamer die u en ik hebben gekozen, leden van de Eerste Kamer en ook ambtenaren.

Zoals ik u allen wijsheid toewens, want ook u bent leiders.

Bijvoorbeeld als ouder in uw gezin.

 

Morgen vertrek ik naar New York, voor een Leaders Summit bij de Verenigde Naties.

Daar zal een visie worden gepresenteerd op leiderschap.

Het leiderschap dat nodig is voor de aanpak van de grote vraagstukken in de wereld: armoede, honger, klimaatsverandering, een dreigende waterschaarste.

Ik sluit daarom zo af  met een gebed van Dag Hammarskjöld, de tweede secretaris-generaal van de Verenigde Naties, een prominent en bewogen politicus uit de jaren 50, de tijd van de Koude Oorlog tussen Oost en West.

In 1961 verongelukte Hammarskjöld tijdens een vredesmissie in Kongo.

Na zijn dood werd in zijn appartement een dagboek gevonden, dat hij Merkstenen noemde.

Merkstenen.

Toen bleek dat Hammarskjöld in zijn moeilijke werk ten diepste bewogen werd door een persoonlijke omgang met Gd, met Christus.

In zijn dagboek schreef hij een ontroerende gebed

dat ik iedere leider, en ook u, aanbeveel

– een gebed in de geest van Salomo -:

 

Geef mij een zuiver hart – dat ik U mag zien

een ootmoedig hart – dat ik U mag horen

een liefdevol hart – dat ik U mag dienen

een hart vol geloof – dat ik in U mag blijven.

 

Amen