Tjerk de Reus

Pasen is de sleutel voor het begrijpen van het christelijk geloof, maar ook voor de actuele situatie van de kerk. Dit schrijft Tomás Halík in zijn verrassende boek De nacht van de biechtvader.

Veel christenen stellen zich bij ‘het kruis’ persoonlijke problemen voor, zoals ziekte en ouderdom. Maar naar christelijk besef, schrijft de Tsjechische priester Tomás Halík (1948), gaat het er eerder om dat er veel in onszelf moet worden gekruisigd. Daarbij denkt hij aan onze zekerheden, ons kerk-zijn, de vormen die we heilig achten – veel hiervan moet afsterven zodat er ‘ruimte ontstaat voor de Opgestane’. Dit is het hart het christelijke geloof, vindt Halík.

Als het gaat over Jezus en de overwinning op de dood, hebben we het tegelijk over een ‘absurde nederlaag’. De weg van de Messias eindigde per slot van rekening niet glorierijk, maar op een kruis. Deze paradox geeft volgens de theoloog en filosoof een diep begrip van onze tijd. Afbraak, achteruitgang, secularisatie, afbrokkeling van kerk en kerkelijke structuren – het zijn allemaal thema’s waar we veel over horen en waar we ons onprettig bij voelen. Maar het heeft een diepere zin, meent Halík. De neergang zou ons niet hoeven verrassen als we leven met het geheim van Pasen. Want door de ondergang heen bewerkt God een nieuwe werkelijkheid. Je weet niet vooraf hoe dat uitpakt, maar je strekt je er naar uit in hoop en geloof. In de crisis is God als de Verborgene aanwezig, aldus Halík.

Zekerheden

Het nieuwe boek van Tomas Halík, De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid, laat zich prima lezen als een vervolg op Geduld met God, zijn allereerste boek dat in het Nederlands verscheen, in 2014. De titel maakt duidelijk dat Halík in dit boek als biechtvader optreedt. In zijn vele pastorale gesprekken stuitte hij op het ‘verborgen gezicht van de tijd’ ofwel de ‘innerlijke stemming’ van ons tijdsgewricht. In dit boek vertelt hij daarover: wat hij van mensen hoorde en wat dat aan overpeinzingen bij hem losmaakt.

Zelf groeide hij op buiten de kerk en hij heeft altijd een sterke affiniteit gehouden met wat zich in de breedte van de cultuur afspeelt. Binnen de kerk lijken de zaken helder en gefundeerd: God, het geloof, het leven op weg naar de voleinding. Maar aan zekerheden wordt geknaagd, door krachten van binnen en van buiten de kerk. Daar kan Halík zich zeer goed in verplaatsen, maar meer dan dat: hij vindt de twijfel en het ‘afsterven’ van zekerheden een heilzaam gebeuren. Het is een soort therapie voor de kerk, een reinigingsproces, waarvan je de uitkomst niet eventjes op de achterkant van een bierviltje kunt schetsen.

Halík schrijft over dat wat wij in Nederland rond 1990 bediscussieerden als ‘godsverduistering’ en die zou je niet moeten overwinnen, maar ‘oprecht doorleven’. Een crisis is ‘een belangrijke gelegenheid die God ons geeft’: het is een oproep ‘om in de diepte af te dalen’, aldus Halík.

Geloofsboek

Hoewel Halík uitvoerig schrijft over de ‘verborgen God’ en over een transformatieproces van de westerse cultuur, waarin ook de kerk betrokken is, blijkt hij geen liberale theoloog in de platte zin van het woord. Hij zegt niet: geloof vooral wat jij kunt ‘meemaken’ en laat de rest liggen, met jouw hoogstpersoonlijke ervaring als criterium. Zo gemakkelijk maakt Halík het zijn lezers niet. Zijn boek is van a tot z een geloofsboek, geschreven vanuit een diepe verbondenheid met de kerk.

Wel stelt hij zich kritisch op tegenover gelovigen die van God een succesfactor maken of menen dat op alle vragen een helder antwoord te geven valt – dit noemt hij ‘het goedkope geloven’. Het gaat erom dat je, bevrijd van alles wat jou dik en vadsig maakt in geestelijke zin, op een nieuwe manier toe bent aan ‘de ontmoeting’ met God. Dat leidt niet meteen tot buitengewone prestaties, wonderen of buitengewone gaven van de Geest. De radicaalste uitingen van geloof, schrijft hij, werkelijk absurd en onmogelijk, ja dwaas en krankzinnig in de ogen van buitenstaanders, zien er heel anders uit. Dan gaat het over vergeven waar ik me kan wreken, de vijand liefhebben en: de andere wang toekeren waar ik gekwetst ben. Dit alles is niet simpel, weet Halík: geloof gaat tegen de ervaring in. Maar als we nog nooit de indruk hebben gehad dat wat Jezus van ons vraagt ‘absurd, dwaas en onmogelijk’ is, dan is het de vraag of we de hoop en het vertrouwen die bij het koninkrijk horen al eigen hebben gemaakt.

De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid. Tomás Halík. Boekencentrum, 19,50 euro.