Een wat deprimerend rapport, zei cultuurtheoloog en redactielid van Katholiek.nl Frank Bosman gisteren op de radio. En dat is het raport God in Nederland, met de conclusie dat Nederland geen christelijk land (meer) is. Wat nu: in zak en as, de handen in het haar, of de handen uit de mouwen?
In het deze week verschenen – gezaghebbende – rapport zijn de cijfers marmerhard. Vooral schokkend vond ik de notie dat kerken nog veel minder worden vertrouwd dan media en politici. Die laatste groepen bungelen op de betrouwbaarheidsmeter traditioneel laag, maar kerken doen het nu dus nog veel slechter. Ik vraag me af waar de oorzaken liggen, en wil er een paar noemen.
De oorzaken zijn te splitsen naar interne en externe oorzaken.
Als eerste interne oorzaak zou ik willen noemen dat kerken zich niet meer weten te ‘verkopen’. Daarmee bedoel ik niet de vermaledijde marketing. Hoewel ik vind dat de kerk best wat meer marketingprincipes mag toepassen, vind ik dat kerken blijkbaar niet in staat zijn om aansluiting te vinden bij een groep zinzoekers, van huis-uit gelovigen en mensen die helemaal niets weten van religie. De boodschap is helder, roept Radio Maria, maar hoe onversneden zij het ook brengen: de mensen rennen ervoor weg. Maar mensen rennen niet weg voor kruiswegstaties in Volendam, het passieverhaal op televisie of voor pontificale daklozeninterviews. Wie creatief is, maakt kansen.
Dit verkondigingsprobleem sluit aan bij een tweede interne oorzaak. Kerken hebben slecht aan geloofsoverdracht gedaan. Oudere generaties zijn, in hun twijfel, gemakzucht of onkunde, niet in staat geweest om het geloofsstokje goed door te geven. Het is zoals de nieuwe Jezus in The Passion het zegt: ik heb het nooit meegekregen, maar door The Passion lees ik nu voor uit de kinderbijbel. Want dat kan hij volgen, zegt hij. Maar verder: katholieken zijn vaak verstomd over de taal van het geloof, woordenloos ‘geloven ze het wel’.
Dit veronderstelt een nieuw elan om aan catechese te werken. Vertel het verhaal, leg uit wat het betekent en neem mensen mee in wat geloof met jou doet en voor je betekent. Een taak die ons allemaal raakt: de bisschop als leraar, catecheten, ouders. Om te voorkomen dat nog meer mensen de bijbel wegzetten als ‘een sprookjesboek’.
Een derde interne oorzaak is het gitzwarte hoofdstuk van het seksueel misbruik. Geen enkele kerk ontkomt daaraan, hoezeer de katholieke kerk de hardste klappen te verwerken kreeg en deze nog steeds niet te boven is. Seksualiteit vraagt veiligheid en vertrouwen en het is dan ook niet verwonderlijk dat het vertrouwen is geschonden en op een enorm laag peil staat. Celibaatsvragen, handjes niet thuis kunnen houden en een hoge seksuele moraal prediken in een hoogopgeleide, seksueel vrijgevochten samenleving botsen.
Een vierde interne oorzaak is het soms schrijnende gebrek aan professionaliteit. Pastoors en bestuurders, hoe goed ze het ook bedoelen, buitelen openlijk over elkaar heen en niet zijn toegerust voor de zware, complexe taken waarvoor ze staan. Naar mate meer mensen de kerken verlaten, neemt de innovatiekracht ook af. De beste krachten verlaten vaak als eerste een organisatie. En wat je er ook van mag vinden, maar een Brabantse pastoor die een journaliste te lijf gaat: dat gaat het niet worden.
Maar er zijn ook externe oorzaken die het vertrek van God uit Nederland faciliteren. De eerste is een demografische factor. Mensen worden ouder, er zijn minder jongeren en de vergrijzing treft de kerk het hardst. Dat is al jaren bekend en zichtbaar, en zal niet afnemen. Sterker nog, als het op deze voet verder gaat is de bodem nog lang niet in zicht.
Een ander, niet te onderschatten, externe factor is het religieus terrorisme. Beatrice de Graaf duidde dat gisteren in de televisie-universiteit van DWDD. Het religieus terrorisme is de vierde terreurgolf in de geschiedenis sinds 1850. Omdat ze religieus geïnspireerd is (prominent islam, maar ook boeddhistisch christelijk of taoïstisch geweld bijvoorbeeld), geeft dat angst aan mensen. En dat sijpelt door. Mensen die in een god geloven, zijn uit op geweld. Dat is de boodschap die in deze fase de teloorgang van kerken en van het vertrouwen in kerken versterkt.
Deze mondiale factor is niet zo maar te keren, hoezeer de Graaf aangaf dat het goede nieuws is dat ook religieuze terroristen uiteindelijk aan het kortste eind trekken.
Tegen religieus terrorisme an sich kunnen kerken weinig doen. Ik zou het niet fijn vinden als de christelijke leiders opriepen de wapens te nemen. Wel kunnen kerken het gesprek entameren, solidariteit betrachten, vluchtelingen helpen en ‘de andere kant’ van het geloof laten zien. En daarmee tonen dat kerken niet tot ‘de as van het kwaad’ behoren.
De situatie is zorgwekkend, maar omdenken kan ook. God is vertrokken uit Nederland. Da’s mooi. Dan kunnen we nu de handen samen uit de mouwen steken en zorgen voor de terugkeer. Werk aan de winkel.
bron: katholiek.nl