De exhortatie Amoris laetitia (De vreugde van de liefde) van paus Franciscus is niet revolutionair, maar biedt wel volop pastorale ruimte. ‘Er zijn geen regels voor alles en iedereen; elk geval blijft uniek.’

Paus Franciscus wil geen indeling tussen goeden en slechten; tussen huwelijken volgens de regeltjes en huwelijken die volgens de R.-K. Kerk ‘onrechtmatig’ zijn. Tweede huwelijken. De paus heeft geen generaal pardon afgekondigd voor gescheiden katholieken die opnieuw getrouwd zijn en de sacramenten – vooral de heilige communie – willen blijven ontvangen. De letter van de kerkelijke wetten wordt niet veranderd, maar de geest ervan wel. Althans dat bepleit de paus in zijn lang verwachte samenvattingen van de twee bisschoppensynodes die in het najaar van 2014 en 2015 in Rome werden gehouden met als thema Gezin en evangelisatie; de betekenis en de rol van het gezin in deze tijd.

Dynamisch onderweg zijn

Zijn samenvatting van de uitkomsten van die twee synodes is niet revolutionair. Alles blijft bij het oude. En ook weer niet. Want Franciscus biedt volop ruimte aan bisschoppen en pastores om van geval tot geval te oordelen. ‘Niemand mag en kan voor altijd veroordeeld worden. Er zijn geen regels voor alles en iedereen; elk geval, elke gezinssamenstelling blijft uniek’.

Natuurlijk onderschrijft de paus het huwelijk tussen man en vrouw, gesloten in Gods naam, als maatstaf. Maar misschien wordt dat gezinsbeeld vaak te idealistisch voorgesteld. Elk huwelijk is volgens de paus een dynamisch onderweg zijn. En dan staat er de zin die veelbetekenend is: ‘De kerk is geroepen om het geweten te vormen, niet om het te vervangen.’ Gelovigen hebben hun eigen geweten, maar de oprecht pastorale kerk kan hen daarbij helpen. Katholieken die door scheiden en hertrouwen in gewetensnood raken moeten begeleid, opgevangen en opgenomen worden in de kerkelijke gemeenschap. ‘Iedereen moet delen in de vreugde van het Evangelie. Niemand mag zich buitengesloten of veroordeeld voelen’: ‘Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen’. Compassie, respect, (naasten)liefde zijn woorden die veel voorkomen in de negen hoofdstukken tellende tekst van de paus. Niet toevallig gepubliceerd in het Jaar van de Barmhartigheid en met als titel Amoris laetitia, de vreugde van de liefde.

De paus vindt dat er in het taalgebruik van de kerk iets verandert. Dat was al op de synodes te merken: meer begrip, meer achting. Ook voor gewetensvolle gelovigen die niet conform de kerkelijke wetgeving leven, maar wel gelovig zijn. Dat vraagt om meer en betere pastorale begeleiding. Maar niet alleen voor die groep uitzonderingsgevallen. Want ook de kerkwettelijk reguliere gezinnen hebben behoefte aan begrip en steun. Johannes Paulus II en Benedictus XVI hebben meermalen een beroep gedaan op het inlevingsvermogen van pastores als ze met gezinsproblemen geconfronteerd worden.

Verantwoorden

Van de negen hoofdstukken in het pauselijke schrijven gaat er één over ‘onrechtmatige’ huwelijken; de andere hoofdstukken concentreren zich op het normale gezinsleven. Ook al zijn daar kanttekeningen bij te plaatsen. Kinderen van gescheiden ouders kunnen in een nieuwe gezinsrelatie gelukkiger zijn dan kinderen in een kapot, maar voor de buitenwereld in stand gehouden ‘keurig’ huwelijk. Iedere ouder moet zich voor zijn gedrag kunnen verantwoorden tegenover de kinderen, is de pauselijke boodschap.

Gezinnen staan wereldwijd onder spanning door allerlei vormen van verslaving, door armoede, door verdriet, door gewetensvragen als euthanasie en abortus.

De paus heeft een diep vertrouwen in opleiding en opvoeding. En – uiteraard – betere pastorale begeleiding bij de voorbereiding op het huwelijk zodat niet alle aandacht uitgaat naar het meest efficiënte gebruik van voorbehoedsmiddelen. Hij noemt de passie en de seksualiteit binnen het huwelijk ‘een prachtig geschenk’, noemt het grote gezin een vreugde voor de kerk, zegt dat elk kind zich welkom moet voelen in het gezin.

Werkende moeders is iets vanzelfsprekends in deze tijd, maar doorslaand feminisme kan een negatieve werking hebben op het gezin. Door omstandigheden vaak afwezige vaders moeten niet alleen thuis zijn om het gezin te controleren. ‘Behandel uw kinderen nooit als gijzelaars’, waarschuwt Franciscus. ‘Kinderen moeten de vrijheid hebben zich te ontplooien’. Er zit volgens de paus een groot verschil tussen ouders die hun kinderen opvoedend begeleiden en ouders die altijd alles willen weten wat hun kinderen altijd en overal doen. De paus pleit ook voor betere adoptie-regels.