Door Theo van de Kerkhof
Het wit-rode kruis, embleem van de orde der Kruisheren, doet denken aan ridders, Middeleeuwen, aan kruistochten zelfs. Die associatie is niet zo vreemd. De Kruisheren stammen uit een ver verleden en dat geldt in het bijzonder voor het klooster St. Agatha, onder de rook van Nijmegen. Nergens in Nederland gaat de kloostergeschiedenis verder terug dan daar. Vanaf 1371 wonen er onafgebroken kruisheren op het kloostercomplex. Zij hielde zich bezig met zielzorg en sociale inzet, landbouw en ambacht, contemplatie en gebed.
Maar zoals elders in West-Europa is het religieuze leven in zijn traditionele vorm ook in St. Agatha op zijn retour. Leefde er in de hoogtijdagen (nog tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw) zo’n zeventig kloosterlingen, nu is dat aantal geslonken tot zes. Vandaar dat het klooster sinds een aantal jaren zoekt naar een eigentijdse herbestemming voor de gebouwen, werkplaatsen, tuinen en landerijen.
Woon-werk-leefgemeenschap
Een van de wensen, hoog op het lijstje, is de stichting van een nieuwe woon-werk-leefgemeenschap. “Het oudste klooster van Nederland heeft de ambitie om het klooster van de toekomst te worden”, zegt theologe en kerkmusicus Marga Arendsen. Zij is belast met de uitvoering van de herbestemmingsplannen. “Het traditionele klooster mag in West-Europa dan op zijn laatste benen lopen, tegelijk zitten de gastenverblijven van kloosters vol en is er vanuit de samenleving een duidelijke behoefte aan stilte, onthaasting en bezinning.”
Arendsen heeft een eigen woning in het kloostercomplex en is directeur van de Stichting Sint Aegten, die in 2004 het klooster in eigendom kreeg met daarbij de opdracht het complex toekomstbestendig te maken.
Een eerste belangrijke stap is inmiddels gezet: in een vleugel van het enorme kloostergebouw is tegenwoordig het ‘Erfgoedcentrum Nederlands kloosterleven’ gevestigd, waarvan Arendsen tevens directeur is. Ruim honderd orden en congregaties hebben hier hun archieven, boeken en historische voorwerpen ondergebracht. Zo wordt de geschiedenis van het religieuze leven in Nederland in St. Agatha bewaard en ontsloten.
Plaats van aandacht
Maar er is meer: De Kruisheren van St. Agatha willen het religieuze leven niet alleen conserveren en bewaren, maar tevens naar zijn essentie op een levendige wijze aan de toekomst doorgeven, vertelt Arendsen. “We hebben ons afgevraagd: ‘Wat is nu eigenlijk een klooster?’ Ons antwoord lijkt eenvoudig: het gaat om alledaags leven in combinatie met bezinning.” Het ‘Herbestemmingsplan 2016-2017’ formuleert kernachtig: “Een klooster is een plaats van aandacht voor de zin van het bestaan, met wortels in een religieuze traditie en met drie kernactiviteiten: wonen, werken, bezinnen.”
Bezinning waarop? Arendse: “Waar het op aankomt is dat je in het gewone leven aandacht geeft aan vragen als: Hoe kan ik met respect omgaan met alles wat leeft? Hoe kun je duurzaam omgaan met de dingen die ons gegeven zijn? Hoe kun je gastvrij en solidair in het leven staan? Kortom: hoe kun je als individu leven in verbondenheid met het geheel?”
TK
De eerste schreden op weg naar het ‘klooster van de eenentwintigste eeuw’ stemt Arendsen en haar medewerkers hoopvol. In reactie op een bescheiden pr-campagne meldden zich inmiddels vijftig belangstellenden. Met een eerste groep van twintig personen vond onlangs een ontmoetingsdag plaats. “Mij viel op dat eigenlijk waren alle belangstellende geschikt waren. Ze hadden zeer wel door waar ons om te doen is. Uit de hedendaagse media reist soms een nogal gebrekkig beeld op van wat religie is. Maar deze kandidaatkloosterlingen hebben een behoorlijk genuanceerd beeld over religie anno nu.”
Het geloof draait niet primair om het aanhangen van stelling of het je voegen naar een instituut. Eerder gaat het om een wijzen van in het leven staan. “Een zeker afstand tot de waan van de dag. Onze wereld is vol met afleiding en een niet aflatende informatiestroom. Kun je een tegenwicht bieden aan de leegte van de evenementencultuur en zo scherper zien wat er werkelijk toe doet?”
Bij wijze van voorbeeld verwijst Arendsen naar de maakbaarheidsideologie en die in onze tijd hoog op een voetstuk staat. “Natuurlijk we moeten er in het leven zelf iets van maken, verantwoordelijkheid dragen, problemen oplossen en uitdagingen aangaan. Maar er is ook een andere kant: je bent zelf niet het beginpunt van alles. Veel in het leven wordt je aangereikt. Kun je ook met verwondering in het leven staan, je toevertrouwen aan het leven ook al kun je niet alles plannen en overzien. Die kanten die zijn minder vanzelfsprekend in onze samenleving, terwijl een religieuze cultuur daar juist mee vertrouwd is.”
Arendsen: “Niet dat ik die religieuze leefwijze op een voetstuk wil plaatsen. Het is ook simpelweg een kwestie van aanleg, of belangstelling. Ik was als kind al iemand die graag las, eerder beschouwelijk in het leven stond, dan me te storten op feesten en uiterlijkheden. Een leven gericht op werk, gezin en eigen haard, op familie, vrienden, vakanties en hobby’s is niet minder waard dan een beschouwend bestaan. Het gaat om het evenwicht. Beide invullingen zijn respectabel en maatschappelijk gezien zijn beiden van belang.”
Hoe christelijk is het jongste klooster van Nederland in spe? “We hechten aan onze christelijke wortels en we willen die traditie doorgeven aan volgende generaties. Dat neemt niet weg: het christelijk monopolie is verdwenen; we leven tegenwoordig in spiritueel opzicht tussen velen. Ik zie mijn christelijke levensovertuiging ook niet in tegenstelling tot anderen, maar tegelijk ik voel niets voor een soort algemene religiositeit. Dat lijkt me een verwatering. Wij hebben een eigenheid, die tot uiting komt in regelmatige gebedsvieringen, in bezinning op de Bijbel en in wat verder via de katholieke traditie van de kruisheren tot ons komt. We stellen ons ook voor dat de nieuwe leefgemeenschap die eigenheid voortzet. Niet in tegenstelling tot andere religies, of hedendaagse spirituele stromingen, maar in contact en uitwisseling.
Kader 1
Wat is er nu al te doen / zien: zie website en zie agenda kroniek
Kloosterkerk
cafe, bezoekerscentrum
kloostertuin
icoonschilderen
boekbinderij
tenstoonstellingen
cursiussen
studiezakle
informatiecentrum
[Kader 2]
Profiel van de kloosterling van de 21ste eeuw
Heeft interesse in levensbeschouwing en cultuur, en vindt het prettig om te wonen op een plaats waar dit een rol speelt
waardeert stilte in het dagelijkse leven
Participeert met medebewoners in een passend gebedsritme
Huurt een zelfstandig, eenvoudig appartement voor een 1 of 2-persoons huishouden
Draagt bij aan het in stand houden van een mooie, gastvrije stilteplek voor bezoekers en andere gebruikers van het klooster.
Kader 3
Kloosterleven toen en nu
Verleden
Religieuze instituten
Mannen of vrouwen
Permanent
Rpooms-katholiek
Individu was juridisch en financieel afhankelijk
Woonruimtes zonder zelfstandige voorzionning
Hiërarchisch
Toekomst
Plaats van bezinning
Mannen en vrouwen
Tijdelijk of parmanent
Oecumenisch
Individu juridisch en financieel zelfstandig
Woonruimtes met zelfstandige voorzieningen
copöperatief
Belangstelling voor het klooster van de 21ste eeuw? Neem contact op met Marga Arendsen [adres]
Bron:
Kroniek van Sint Agatha
Klooster Sint Agatha. Plan voor de herbestemming van Nederlandse oudste klooster 2016-2017.
De Bezieling.nl
Foto’s