Van theekopjes met schoteltjes kun je stil worden, net als van het geluid van water. In het Klooster Wittem in Zuid-Limburg is een stiltelab ingericht. Marinus van den Berg ging kijken. “Wie de stilte ingaat kan in een ontmoetingsruimte komen met een aanvaardende Ander.”
Stilte is hot en mag ook wel wat kosten. Er zijn mensen die heel wat neertellen om een week in een stiltegebied te zijn. Toch is stilte niet voor de elite maar van en voor iedereen. “Stilte is democratisch”, zei directeur Philippe. Hij zei het op een bijzondere plaats: de kloosterbibliotheek van het redemptoristenklooster in het Zuid-Limburgse Wittem. Pleisterplaats voor de ziel.
Als je de bibliotheek, die als een verborgen geheim is, binnengaat, hoor je de houten vloer kraken en wordt je vanzelf stiller. “Boeken zijn stil maar spreken wel”, zei de projectcolumniste en toneelschrijfster Saskia de Haas die wel meer rake opmerkingen over stilte had gemaakt. Dat was tijdens de twee uur durende wandeling. Ze ging soms op een klapstoel staan en las een column over mooie waarnemingen voor. De muis die graag een toespraak wilde houden om van zijn grijze imago af te komen in het laatste boekje van Toon Tellegen, zou van jaloezie uiteen gespat zijn. (1) Die stoel stond dan ook nog ergens in dat schitterende Zuid-Limburgse heuvelland met haar kruistekens en gedenkplaatsen voor gesneuvelden uit de oorlog her en der langs de weg.
Stiltelab
Over stilte is het nodige geschreven en nagedacht maar niet van alles word ik stiller. Verrassend als dan ineens uit de hoek van het theater met nieuwe ogen naar stilte gekeken wordt. Die ogen zijn met name van theatermaakster Lieke Benders van Beeldend Theater Hoge Fronten. Zij opende een stiltelab in Klooster Wittem en onderzoekt daar nu samen met kunstenaars, wetenschappers en anderen de stilte in al haar verschijnings- en verdwijningsvormen, resulterend in tentoonstellingen en performances die open zijn voor publiek. Een stiltelab is dus niet per se stil. Ook online is het lab te bezoeken: www.stiltelab.nl en op verschillende plaatsen zullen komende tijd mobiele stiltelabs opduiken.
In 1995 had kunstenares Annick Nevejan een stilteruimte ingericht op spoor 2b van het Centraal Station in Amsterdam. Het was december. Je kon op een kaartje iets schrijven over wat stilte voor jou was. Er was ook een kaartje met de vraag: “Waar heeft u voor het laatst bij stilgestaan?” Een mooie vraag die me inspireerde tot het verhaal: “De stilte die een reiziger zijn trein deed missen…” over hoe iemand ontdekt dat een leven zonder stilte hol en leeg kan worden. Een trein missen kan ook een weldaad zijn, maar daar wordt door de politiek anders naar gekeken. Dat verhaal ging over de weldaad van stilte, al is stilte niet altijd weldadig.
Aan haar project dacht ik weer toen ik het juist geopende stiltelab in het klooster van Wittem bezocht. Het was er niet stil maar water en vakantiedia’s van een opa wekten stilte, net als het stilleven van een omaservies. Van theekopjes met schoteltjes kun je blijkbaar stil worden. Zo gewoon kan stilte zijn… als je kunt zien dat stilte over ontmoeting gaat. Er kan je soms heel wat aangedaan zijn. Je ziel kan gebutst zijn, zeer ernstig soms. En als er dan een ruimte is waarin dat gezien, erkend en serieus genomen wordt kan dat het begin van genezing is. Dan kun je weer op kracht komen. Wie de stilte ingaat kan in een ontmoetingsruimte komen met een aanvaardende Ander.
Zinvolle leegte
Klooster Wittem is een klooster met nog maar enkele kloosterlingen en bewoners en lege kamers en zalen. Je zou die ook kunnen verhuren aan DHL of PostNL als tijdelijk depot voor de groeiende stroom van pakjes die verzonden worden. Je zou er, gelegen naast dat aardige hotel in den Roden Leeuw, ook een concurrerend hotel van kunnen maken en noem maar op. In klooster Wittem is nagedacht over zinvolle leegte. Het werk van de Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven (auteur van boeken als Rondom de leegte en Inleiding tot de verwondering) gaat de komende jaren herontdekt worden. Zo werd voorspeld.
De toekomst is aan de mensen die vragen durven te stellen en durven te twijfelen. Dat nam ik mee uit de overweging in de 9 uur mis in de kloosterkerk van Wittem. Hoe gaat Frankrijk stemmen op deze zondag? Ik vrees een toekomst waarin niet wordt stilgestaan, nagedacht, gespiegeld en gereflecteerd. Van Wittem naar Rotterdam is met de trein een lange maar mooie tijd om bij te komen van een indrukwekkende dag. Ik hoop de lezer nieuwsgierig gemaakt te hebben en verwijs naar www.stiltelab.nl of www.hogefronten.nl
(1) Toon Tellegen, Het voornemen van de muis, Querido 2017.