Het Tweede Vaticaans Concilie nog niet uitgesproken

Als ik zeg dat ik het Tweede Vaticaans Concilie bestudeer ben ik er altijd op bedacht dat mijn gesprekspartner geen idee heeft wat dat is. Immers, de mensen die het Concilie nog hebben meegemaakt zijn er bijna niet meer. Ga maar na: Joseph Ratzinger, toen een aanstormend theologisch talent van in de dertig, is nu de negentig gepasseerd. Ook ik had nauwelijks een idee. Natuurlijk had ik als student theologie wel wat conciliedocumenten gelezen, maar wat dat allemaal te betekenen had…

Rode oortjes

Dat is wel veranderd. Met rode oortjes las ik What happened at Vatican II, een soort avonturenroman over wat er allemaal gebeurde, van historicus en jezuïet John O’Malley. Hij schetst de voorconciliaire sfeer van wantrouwen en laat zien dat het revolutionair was dat paus Johannes XXIII in zijn openingstoespraak stelde dat we geen zwartkijkers nodig hebben maar mensen van hoop.

Dat paus Johannes XXIII in zijn openingstoespraak stelde dat we geen zwartkijkers nodig hebben maar mensen van hoop.

En, zo voegde hij er aan toe: barmhartigheid is een betere benadering is dan strengheid, en dus zal dit concilie geen veroordelingen uitspreken (zoals gebruikelijk was op concilies). Ook beschrijft O’Malley dat het de bedoeling was dat de concilievaders zouden instemmen met de drafts die op tafel lagen, maar dat ze alle ontwerpteksten (op één na) afwezen. Dat is trouwens de reden dat het concilie maar liefst vier jaar duurde: al die teksten moesten herschreven worden.

Geest van het concilie

Geleidelijk kreeg ik een beeld van de geest van het concilie. Pardon als u zich verslikt in de thee. Ik zei het inderdaad, de geest van het concilie. Het is me een raadsel hoe het woord zo’n negatieve lading heeft kunnen krijgen. Wie de concilietoespraken leest, ziet al snel dat de concilievaders zélf spraken over bijvoorbeeld ‘de geest van Johannes XXIII’.

Barmhartigheid is een betere benadering is dan strengheid, en dus zal dit concilie geen veroordelingen uitspreken (zoals gebruikelijk was op concilies).

Dat is eigenlijk nogal logisch: onder de letters van een tekst zit altijd een bepaalde context verscholen, een bepaalde houding, een bepaalde bedoeling. Kortom: een bepaalde geest. Wie wil verstaan wat de tekst bedoelt, kan niet om de geest heen – of hij of zij is hermeneutisch gezien naïef en simplistisch.

Tekenen van de tijd

Wat die geest is? Een open geest, want God spreekt door de tekenen van de tijd, die we met het evangelie moeten verbinden. Een nederige geest, die bereid is tot vernieuwing en groei in heiligheid, want de kerk is er nog niet, ze is ‘Gods volk onderweg op pelgrimstocht’. En, met een laatste voorbeeld, een inclusieve en luisterende geest, want de Kerk, dat is het geheel van de gelovigen, en niet primair de hiërarchie. Dat vraagt een geest waarin het geweten van de gelovigen serieus genomen wordt en hun talenten of charisma’s erkend.

Wie wil verstaan wat de tekst bedoelt, kan niet om de geest heen – of hij of zij is hermeneutisch gezien naïef en simplistisch.

Ik hoor je denken: daar valt nog veel te winnen. Zo is het. Daarom is het zo onzinnig om te spreken over een nieuw concilie, Vaticanum III. De geest van het concilie heeft ons nog van alles te zeggen; de geest van het concilie spreekt nog steeds.

Over de auteur