“Querida Amazonia”

Samenvatting en leeswijzer

Paus Franciscus heeft een gedetailleerde brief over de Amazone gepubliceerd. Daarin vat hij de resultaten van de Synode van Bisschoppen afgelopen oktober samen.  In deze zogenaamde “Postsynodale (adhortatie) aansporing” roept de paus op tot bescherming van het milieu, een nieuw missionair elan en meer verantwoordelijkheid voor leken in geloofsgemeenschappen.

Door Alessandro Gisotti – Vaticaanstad

“Het geliefde Amazonia is een beeld van een wereld met al zijn pracht, tragedie en mysterie”, zo begint de paus dit document. En hij maakt meteen duidelijk dat hij het slotdocument van de Synode niet wil vervangen, maar dat hij het nu “officieel wil presenteren”. Hij nodigt uit om het document in zijn geheel te lezen. Dit is ongebruikelijk voor een brief van de paus.

Hoofdstuk 1.
De sociale visie: kerk aan de kant van de onderdrukten

In het eerste hoofdstuk (8) legt Franciscus uit dat “een echt ecologische benadering” altijd “een sociale benadering” De culturele visie: veelkleurigheid in het Amazonegebiedis en hij benadrukt dat in werkelijk natuurbehoud zorg voor het milieu en rekening houden met de mensen in de regio samengaan. Met verve hekelt de paus “onrecht en misdaden” (9 -14) zoals vernietiging van het milieu en roekeloze actie tegen de bevolking van de Amazone uit ” koloniale zucht naar geld”. Hij citeert daarbij zijn voorgangers Johnnes Paulus II en Benedictus XVI, en – zoals vaak in zijn publicaties – ook Latijns-Amerikaanse dichters en schrijvers.

“Laat de armen hun zegje doen”

In het licht van ‘onrecht en wreedheid’ roept de paus op tot ‘verontwaardiging en tot de vraag om vergeving’ (15-19).  Hij moedigt ertoe aan om “netwerken te ontwikkelen van solidariteit en ontwikkeling” en spoort ieder, inclusief politici, aan om zich daartoe te engageren.

Dan komt hij bij het onderwerp ‘gemeenschapsgevoel’ (20-22): voor de volkeren van de Amazone: ‘menselijke relaties worden gekenmerkt door de natuur om hen heen’, dus het betekent een echte ‘ontworteling’ voor hen als ze gedwongen zouden worden naar steden te verhuizen.

In het laatste deel van dit eerste hoofdstuk staat de paus stil bij ‘beschadigde instellingen’ (23-25) (Hij veroordeelt corruptie die de staat en zijn instellingen vergiftigt) en hij vraagt aandacht voor de sociale dialoog (26-27) “allereerst met de minste, de stem van de arme moet volgens hem ‘de belangrijkste stem’ zijn.

Hoofdstuk 2.
De culturele visie: veelkleurigheid in het Amazonegebied

In dit hoofdstuk ontvouwt de paus een culturele visie.  Het promoten van het Amazoniagebied betekent geen “culturele kolonisatie” (28). Hij gebruikt een beeld dat hem dierbaar is: het Amazonegebied als een “veelvlak” (29-32). De “postmoderne kolonisatie” moet worden bestreden, de “wortels” (33-35) moeten worden beschermd. Gebaseerd op zijn eerdere brieven Laudato si ‘ en Christus vivit , veroordeelt hij “de reductie van de mens tot louter consument”, deze benadering heeft de neiging “culturen uniform te maken” – en dit heeft een bijzonder negatief effect op jongeren. De paus moedigt hen aan “om voor de wortels te zorgen” en “om hun aangetaste geheugen te herwinnen”.

Voor een interculturele ontmoeting

Hier snijdt de paus een favoriet thema aan: de “interculturele ontmoeting” (36-38). Zelfs ogenschijnlijk ontwikkelde culturen kunnen leren van mensen “die in verbondenheid met de natuur een culturele schat hebben ontwikkeld met een sterk gemeenschapsgevoel”. Veelvormigheid is geen beperking, maar een ‘brug’. Tegelijk wijst hij een kritiekloos waarderen van de oorspronkelijke culturen af.

Het laatste deel van het tweede hoofdstuk draait om “bedreigde culturen, volkeren in gevaar” (39-40). Elk project voor het Amazonegebied zou zich de perspectieven van de “rechten van volkeren en culturen” eigen moeten maken, dat biedt de beste kans op succes ook als de omstandigheden zouden verslechteren”.

Hoofdstuk 3
De ecologische visie: een combinatie van milieu en menselijke bescherming

Hier bouwt de paus voort op zijn encycliek Laudato Si ‘. Hij benadrukt (41-42) de nauwe band in het Amazonegebied tussen mens en natuur . Voor anderen zorgen, zoals de Heer voor ons zorgt, is “de eerste ecologie die we nodig hebben”. Voor hem zijn zorg voor het milieu en zorg voor de armen “onafscheidelijk”. 
Franciscus spreekt over de “droom van water” (43-46): hij laat Pablo Neruda en andere dichters met prijzende woorden spreken over de kracht en schoonheid van de Amazone. Met hun gedichten, schrijft Franciscus, “helpen ze ons los te komen van het technocratische en consumentistische denkkader dat de natuur verstikt en ons van een echt waardig bestaan ​​berooft”.

Luister naar de roep van de Amazonegebieden – voor duurzame ontwikkeling

De paus dringt erop aan om te luisteren naar de “roep van de Amazone” (47-52): het evenwicht van de planeet hangt in wezen af ​​van de gezondheid van dit gebied. Het vertegenwoordigt echter niet alleen sterke belangen op regionaal, maar ook op internationaal niveau. De oplossing moet gezocht worden in een toenemende verantwoordelijkheid van de nationale regeringen en niet in een internationalisering van het Amazonegebied.

Duurzame ontwikkeling vereist, zegt de paus, dat de inwoners van de regio altijd op de hoogte zijn van de projecten die hen aangaan. En hij hoopt een juridisch systeem gecreëerd wordt met algemeen geldende grenzen die niet opzij geschoven kunnen worden.

Franciscus besluit dit hoofdstuk met een pleidooi voor de ‘profetie van contemplatie’ (53-57): hiermee bedoelt hij dat er beter geluisterd moet worden naar de inheemse bevolking. Op deze manier leert men het Amazonegebied lief te hebben en niet alleen te gebruiken – men vindt ‘een theologische plek, een ruimte waarin God zichzelf laat zien en zijn kinderen bij elkaar roept’. Het laatste deel van hoofdstuk drie draait dan om “educatie en ecologische attitudes” (58-60). De paus wijst erop dat ecologie geen puur technische kwestie is, maar altijd “een educatief aspect omvat”.

Hoofdstuk 4
Kerk met een Amazonegezicht

Het laatste hoofdstuk is ook het meest substantiële – het gaat over de visie van de paus op de kerk, pastorale zorg, priesters en gelovigen in het Amazonegebied. Hij pleit voor de opbouwen van een ‘kerk met een Amazone-gezicht’ door een ‘intensieve missionaire verkondiging’ (61). “Onmisbare verkondiging in het Amazonegebied” (62-65): met deze ondertitel maakt Franciscus duidelijk dat vanuit zijn gezichtspunt de mensen in het Amazonegebied “het recht hebben om het evangelie verkondigd te krijgen”, en dat gaat verder dan alleen een “sociale boodschap”, anders “zou elke kerkelijke structuur slechts een nieuwe NGO worden”.

Voor de inculturatie van het evangelie in Amazonië
Paus Franciscus gaat uitgebreid in op het onderwerp inculturatie (66-69). Aansluitend bij wat het Tweede Vaticaanse Concilie daarover heeft gezegd, definieert hij inculturatie als een proces dat, in het licht van het evangelie, het aanwezige goede in de culturen van de Amazone tot voltooiing brengt. Kijkend naar de “Wegen van inculturatie in het Amazonegebied” (70-74), schrijft hij dat bij de evangelisatie rekening moet worden gehouden met de waarden die in de oorspronkelijke gemeenschappen bestonden. Hij gaat ook in op “sociale en spirituele inculturatie” (75-76) en wijst erop dat inculturatie, gezien de armoede van zoveel inwoners van het Amazonegebied, “noodzakelijkerwijs een uitgesproken sociaal karakter moet hebben” – en dat tegelijkertijd de sociale en de spirituele dimensie verbonden moeten worden.”

Sacramenten voor iedereen – ook voor de armen
De paus verwijst vervolgens naar “Aanknopingspunten voor een heiligheid met een Amazone-gezicht” (77-80). Daarbij gaat het niet over “kopieëren van modellen van elders”. Franciscus schrijft hier nadrukkelijk: “Het is mogelijk om op enigerlei wijze naar een inheems symbool te verwijzen zonder het noodzakelijkerwijs als een afgoderij te beschouwen.” Een “mythe met spirituele betekenis” kan worden “opgenomen” en hoeft niet altijd beschouwd te worden als een heidense dwaling.” Volgens de paus gaat datzelfde op voor religieuze feesten waarbij wel een proces van zuivering en rijping noodzakelijk is.

Liturgische inculturatie
Een andere belangrijke passage uit “Querida Amazonia” gaat over de inculturatie van de liturgie (81-84). De paus merkt op dat het Tweede Vaticaans Concilie heeft opgeroepen tot inspanningen om de liturgie onder inheemse volkeren te incultureren. In zijn adhoratie wijst Franciscus er op dat de synode het voorstel heeft gedaan om een eigen Amazoneritueel te ontwikkelen. De sacramenten, schrijft hij, “moeten vooral toegankelijk zijn voor de armen”, de kerk mag “geen tolpoort worden (waar alleen rijken toegang krijgen)”.

Bisschoppen moeten missionarissen naar de Amazone sturen
Hieraan gekoppeld is het onderwerp van ‘inculturatie van bedieningen en ambten’ (85-90), waarop de kerk een ‘moedig’ antwoord moet geven. De paus vindt het belangrijk dat “een grotere frequentie van de eucharistie” zou worden gegarandeerd. Het is belangrijk dat vastgesteld wordt wat in het bijzonder aan de priester toekomt en wat dus niet gedelegeerd kan worden. Het antwoord ligt in het heilige sacrament van de wijding – en dat alleen de priester in de eucharistie kan voorgaan. Maar hoe kan, zelfs in afgelegen gebieden, de dienst van de priester worden zeker gesteld? Franciscus spoort bisschoppen – en vooral die uit Latijns-Amerika – aan om “edelmoediger te zijn” en missionarissen naar de Amazone te sturen. De betrokken priesters moeten tijdens hun opleiding ook de noodzakelijke spirituele toerusting krijgen toegespitst op deze regio.

Een sterkere rol voor leken in de gemeenschappen

Na de sacramenten besteeedt ‘Querida Amazonia’ aandacht aan ‘vitale geloofsgemeenschappen’ (91-98), waarin de leken ‘belangrijke verantwoordelijkheid’ moeten nemen. Voor de paus: “gaat het er niet alleen om een ​​grotere aanwezigheid van gewijde ambtsdragers mogelijk te maken (efficiency)”; dit lijkt hem een ​​”te beperkt doel”. Die grotere verantwoordelijkheid betekent ook een inspanning om “nieuw leven in de gemeenschappen te wekken”, dat is het doel, volgens de paus van de nieuwe “lekenambten”. Alleen als de rol van toegewijde leken opgewaardeerd zal worden -hij spreekt over een ‘effectieve centrale rol’ – zal de kerk in staat zijn adequaat te reageren op de ‘uitdagingen van de Amazone’. 
De paus noemt in dit verband ook de belangrijke bijdrage van religieuze gemeenschappen, de REPAM-netwerk en de rondreizende missionarissen’.

Nieuwe ruimtes voor vrouwen, maar zonder clericalisering

Franciscus wijdde een paar paragrafen met name aan vrouwen: (99-103) Hij erkent dat veel geloofsgemeenschappen in het Amazonegebied alleen hebben kunnen overleven dankzij de “aanwezigheid van sterke en toegewijde vrouwen”, maar waarschuwt er nog eens voor dat we ons begrip over “de kerk” niet moeten verengen tot een kwestie van structuur en organisatie. In een dergelijke verengde kijk op de kerk zou de vrouw alleen dan een belangrijke rol kunnen vervullen, als ze toegelaten zou worden tot het gewijde ambt. Maar Francis wijst “clericalisering van vrouwen” af en roept in plaats daarvan op tot meer waardering voor de specifiek vrouwelijke bijdrage aan “het doorgeven van de kracht en tederheid van Moeder Maria”. Franciscus bepleit de oprichting van nieuwe kerkelijke bedieningen voor vrouwen, die door de bisschoppen moeten worden erkend en die bevoegdheid tot beleidsvoering in de geloofsgemeenschappen impliceren.

Verdedig de armen in de Amazone

Het hele document van de paus doet een beroep op de kerk om “haar horizon te verbreden voorbij conflicten” (104-105) en door de Amazone uitgedaagd te worden om ” niet stil te blijven staan bij beperkte perspectieven en beperkte pragmatische oplossingen bij grote uitdagingen .

Het vierde hoofdstuk eindigt met een blik op “oecumenisch en interreligieus samen optrekken” (106-110). De paus nodigt de gelovigen van alle denominaties uit om in gesprek te gaan en samen in het algemeen belang te handelen. “Waarom zouden we niet samen vechten, samen bidden en naast elkaar werken om de armen van Amazonië te verdedigen?”, vraagt ​​hij.

Tot besluit: een gebed tot Maria

Francis sluit “Querida Amazonia” af met een gebed tot de moeder van Amazonia (111). “Moeder, kijk naar de armen in Amazonia, want hun vaderland wordt verder vernietigd voor beschamende belangen,” staat er in dit gebed. “Raak de machtigen in hun hart, want ofschoon wij het gevoel hebben dat het al te laat is, daagt u ons uit om te redden wat nog leeft.

(bron: Vaticaans nieuws – sk)

beeld: ©vatican media

vertaling en bewerking redactie De Roerom

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *