“Een vrouw met een boodschap voor onze tijd”
Op 9 augustus 1942 stierven Edith Stein en haar zus Rosa in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau. 45 jaar later werd ze zalig verklaard door paus Johannes Paulus II in Keulen; Op 11 oktober 1998 werd hij in Rome heilig verklaard.
Ze was joods, atheïst, filosofe, vrouwenrechtenactiviste, christen, karmelietes en is de patroonheilige van Europa. Wat heeft deze buitengewone religieuze ons vandaag de dag nog steeds te zeggen?
(Een gesprek met zusters Ancilla Wiszling, Karmelites, gepubliceerd door Domradio)
Zusters Ancilla Wiszling, oud-priorin van de Keulse Karmel en vertegenwoordiger van de zusters in wier klooster Edith Stein in 1933 binnentrad, was destijds aanwezig op het Sint-Pietersplein. Ze vertelt over haar herinneringen aan die dag en over de blijvende betekenis van de heiige Edith Stein.
Zuster Ancilla Wißling: Tijdens de plechtigheid moest ik de lezing uit het boek Esther voorlezen en had ik vanaf de lezenaar een geweldig uitzicht over het hele sintpietersplein en de Via della Conciliazione erachter naar de zijstraten. Alles zat vol met mensen, een onvoorstelbare menigte, van over de hele wereld.
Op dat moment werd me duidelijk dat Edith Stein nog steeds leeft. Ik ben er diep van overtuigd dat Edith een geschenk is voor onze tijd, een bemoedigende vrouw op zoek naar zingeving, leven, vervulling en uiteindelijk naar God. Ongelooflijk dat ze vandaag de dag op alle continenten bekend is en haar geschriften in vele talen worden vertaald. Maar ze is een zuster en vriendin voor iedereen, juist omdat ze alle fasen van het mens-zijn heeft meegemaakt. Ze is immers niet als heilige geboren, maar zocht – zoals veel mensen – allereerst haar levensbestemming en vocht om dat doel te bereiken. …
De Sint Pieter stond destijds in de steigers. En te midden van deze lelijke steigers van palen en gevelwerk hing een poster met het beeld van Edith. Dit zag er verschrikkelijk uit en volkomen ongepast. Maar de bekrompenheid van deze ijzeren stutten, waarin haar portret was gewrongen, deed me plotseling denken aan Auschwitz. En toen begreep ik: ze hadden de beste plaats voor Edith gevonden. Want het was als een belofte: dat ondanks de grootste ellende en de ellende van de dood, ondanks de meest verachtelijke en wrede misdaad, ondanks de duistere wereld van het naziregime, hier iets van het paasmysterie zal doorbreken. Om Edith Stein zo te zien als een beeld van hoop waarin de opstanding verschijnt, maakte me diep gelukkig. Het was alsof zij licht bracht in de duisternis.
Voor mij is zuster Edith een medezuster op het pad van het gebed, een mystica. Bij de zaligverklaring van Edith Stein werd een plaquette uitgegeven met de tekst: “De mens is geroepen om vanuit zijn diepste wezen te leven. Alleen van daaruit is de confrontatie met de wereld mogelijk.”
Karl Rahner zei het ooit op dezelfde manier: “De vrome van morgen zal een mysticus zijn, of hij zal het niet langer zijn.” En Thomas Halik zegt: “De mensen voor wie God een gewoonte is, kunnen niet openstaan voor de gebeurtenis van het Goddelijke.” Dit is precies de moderniteit van Edith, dat ze de vragen die het leven met zich meebrengt in alle facetten heeft doorleefd en doorleden, – niet in de laatste plaats als een liefhebbende vrouw die eigenlijk op een huwelijk had gehoopt. Ze is een persoon die zich van binnenuit in haar zoeken heeft opengesteld voor de diepte, de kern van het bestaan. Zij moedigt mij aan om ook deze weg van openheid en ruimte te bewandelen.
En wat voor mij geldt, geldt ook voor de Karmel: Edith is een bemoediging om midden in de wereld waarin we leven met God verbonden te zijn. Zij is een stille en welsprekende verwijzing naar de verborgen aanwezigheid van God in het midden van onze stad. Ons klooster verwijst naar deze God, voor wie geen andere naam bestaat, dan deze: IkBenEr.
Juist in deze tijden van strijd en verwarring leeft zuster Edith in ons midden. Zij moedigt ons aan om te werken aan vrede. Want Christus is onze vrede. Daar geloven wij in. Chaos, Kairos en kosmos – alles hangt met elkaar samen.
Nogmaals, dit beeld van Edith Stein, daar tussen die steigers aan de gevel van St. Peter was voor mij een teken dat uit elke chaos – uit de diepte die Christus is – een nieuwe kosmos, een nieuwe orde, kan ontstaan. Als patroonheilige draagt Edith Stein bij aan vrede tussen religies. Ik ben er zeker van dat ze ook nu, zeker in deze tijd van gewapende conflicten, die veel mensen het leven hebben gekost, vrede met ons zoekt…
Zuster Edith was ook een van de eerste vrouwen die studeerde en een academische carrière nastreefde. Later voerde ze in haar lezingen campagne voor vrouwenkiesrecht en voor gelijkheid. Ze vocht hiervoor, maar met vrede in het hart, een hart dat kan wachten en vertrouwen op Gods werk in het nu.
In alles wat ze heeft gedaan, heeft ze altijd moedig de vragen van haar tijd onder ogen gezien, bijvoorbeeld stelling nemen tegen racisme. Ze was een vrouw die steeds een standpunt durfde in te nemen, met al haar kracht en in een poging om tegenstellingen te verdragen. De theologie zegt dat alleen in God tegenstellingen samenkomen, het Coincidentia oppositorum.
Ze was een vrouwenrechtenactiviste die destijds op de hoogte was van de tegenstellingen, maar ze kon accepteren. Dit is “Shalom” voor mij. Edith had als kloosternaam “Benedicta van het Kruis” . Het kruis – een teken van tegenspraak, een plaats van onuitsprekelijk lijden, van Jezus’ toewijding tot een “meer is niet mogelijk”. Het is de plaats van liefde die alle begrip te boven gaat en alle grenzen overstijgt.
Edith Stein verwoordde dit in een hymne: Vrij – verlost – in uw stroom – Heilige Geest – eeuwige liefde. Met haar hele persoonlijkheid is ze uitgegroeid tot een diepe vrijheid. En in die grote vrijheid ging ze ook naar het concentratiekamp. Van binnenuit heeft ze een enorme sterkte uitgestraald, ja, ze is in veel opzichten een rolmodel.
We kunnen van haar leren dat ieder zichzelf leert accepteren en daardoor kan groeien naar een spirituele diepte waar hij open kan staan voor de ontmoeting met de levende God.
Edith Stein studeerde eerst psychologie in Wrocław, maar dat was te oppervlakkig voor haar, gaf onvoldoende in de zoektocht naar het mysterie van het leven. en dus naar God die ons zoekt lang voordat we Hem beginnen te zoeken. Ook daarin is zij een rolmodel voor ons.
We kunnen van Edith leren om een pad te bewandelen in de verte, naar de vrijheid, naar de open lucht. Ze was het prototype van een moderne vrouw die ons zegt: aan het einde van het leven wordt ons alleen gevraagd naar de liefde.
Heiligen als Edith Stein moedigen ons aan om niet op te houden ons open te stellen voor dialoog, liefdevolle saamhorigheid en bereidheid tot vergeving. Zelfs in deze turbulente en oorlogszuchtige tijden komt het aan op vertrouwen op het leven en maar uiteindelijk op God, die er altijd is in alle lijden en chaos. God was er al voor ons in Auschwitz. We hebben de belofte voor het nu en dat alles één is in God, ook al gaat het ons bevattingsvermogen te boven.
Elke herdenking van Edith gaat over het “vandaag” van deze vrouw met haar grote charisma, wier ideeën 80 jaar na haar dood nog steeds impact hebben op onze samenleving. Het leven van deze heilige staat voor baanbrekende ideeën over politieke gelijkheid, over een specifieke pedagogie voor meisjes, over de vrouwelijke eigenaardigheid in lichaam, ziel en geest en over nieuwe vrouwelijke levensplannen tot aan de interpretatie van de bijbelse gelijkwaardigheid van de seksen en de christelijke levensmodellen. Edith Stein is een mens bij ons mensen. Ook nu nog.
Het interview werd afgenomen door Beatrice Tomasetti, Domradio
Meer over de heilige Edith Stein in het Nederlands Dagblad
vertaling en bewerking redactie www.deroerom.nl