Paus Franciscus opent in het Vaticaan de eerste zitting van de Wereldsynode |
spanningen en vorderingen, een terugblik
Zelden botsen verschillende meningen zo openlijk op kerkelijke bijeenkomsten als van 5 tot 9 februari in Praag. Deelnemers spreken van een nieuwe ervaring. Toch bleven wensen onvervuld.
“De synodale vergadering van het Europese deel van het door paus Franciscus geïnitieerde wereldwijde Synode heeft ons veel inzichten gebracht. We hebben mogen ervaren hoe de kerk in de landen van Europa op weg is om steeds meer een synodale kerk te vinden. Dit pad is niet gemakkelijk en wordt – als je de verschillende bijdragen en ervaringen vergelijkt – gekenmerkt door verschillende snelheden en percepties.” Met deze woorden vatten de Duitse deelnemers aan het Europese podium van de Wereldsynode in Praag hun ervaringen samen.
Onvolmaakt leerproces
Elders staat nog duidelijker: “Het werd duidelijk (…) dat er aanzienlijke verschillen zijn tussen de basishoudingen hier en in landen met verschillende culturen.”
De hervormingsgroep “We are Church” legde een soortgelijke verklaring af, waarvan de vertegenwoordigers de bijeenkomst begeleidden met wakes en persverklaringen. Volgens haar was Praag een “belangrijk maar nog steeds onvolledig leerproces binnen het wereldwijde synodale proces”. Tegelijkertijd had WaC ze kritiek op het feit dat gezien de “zeer duidelijke spanningen binnen de Kerk tussen behoeders en hervormers” de eindnota “nog geen concrete prioritering bevat. Brandende kwesties worden nu in ieder geval voor het eerst op Europees niveau aan de orde gesteld. Concrete hervormingsstappen moeten nu “zeer spoedig” volgen.”
De inhoud van de genoemde spanningen was tijdens de bijeenkomst in Praag duidelijk herkenbaar. Enerzijds was er het misbruikschandaal, waarop enkele delegaties uit West-Europa – met name die uit Ierland, Duitsland en Frankrijk – in hun bijdragen aandacht hebben gevestigd. Weliswaar hebben ook sprekers uit Oost-Europa toegegeven dat er gevallen van misbruik bestaan. Ze kenden er echter verre van een “systemisch” karakter aan toe, zoals in Duitsland regelmatig het geval is, vooral in de context van de “Synodale Weg”.
Verschillende bijdragen aan de katholieke moraaltheologie
Ook de bijdragen aan de katholieke moraaltheologie liepen uiteen. Zo verzette de Duitse bisschop Georg Bätzing zich tegen een kerkelijke leer die mensen met andere seksuele geaardheden en identiteiten uitsluit. Niet minder duidelijk verdedigden bisschoppen, maar ook leken uit Oost- en Zuid-Europa, het traditionele gezin en de leer van de Kerk. Bijna geen enkel buitenlands woord werd zo vaak genoemd als de seksuele en gender mengelmoes “LGBTQ+”. Soms werd het – bij voorkeur door Oost-Europeanen – met een waarschuwende ondertoon genoemd en als gevaar bestempeld.
De katholieke traditionalisten, d.w.z. de aanhangers van de oude Latijnse misritus, werden ook verrassend vaak genoemd – zowel in het oosten als in het westen. Het werd duidelijk dat deze minderheid zich in veel landen gemarginaliseerd lijkt te voelen sinds paus Franciscus de mogelijkheden voor hun favoriete liturgie merkbaar beperkte.
Het bijbelse motto van de bijeenkomst in Praag “Breid de ruimte van je tent uit!” werd al snel een verzamelnaam voor een reeks verschillende standpunten op de Continentale Assemblee. Veel sprekers namen het beeld van de tent over, spraken over de noodzakelijke spanning van de touwen die nodig is om de tent overeind te houden – maar ook over het gevaar de touwen zo strak aan te spannen dat ze kunnen scheuren. Dat er geen breuk was, was ook een gevolg van het reglement en de richting van de conferentie. Het stemmen op teksten was over het algemeen niet gepland, er waren geen stembiljetten of stemmachines.
Sommige dingen bleven ondoorzichtig
In Praag zocht men tevergeefs naar debatten over het reglement of stemmingen over individuele tekstpassages, die herhaaldelijk aan de orde komen bij de Synodale Weg in Frankfurt. Geëngageerde toespraken en wisselend applaus voor de bijdragen waren de enige herkenbare discussiemiddelen. In tegenstelling tot de vorige bijeenkomsten van de Wereldbisschoppensynode in Rome werden alle plenaire bijdragen continu gestreamd, zodat de circa 60 geaccrediteerde mediavertegenwoordigers uit 15 landen een beeld konden krijgen van de stand van zaken van het debat.
Veel meer bleef ondoorzichtig. Wie had, volgens welke criteria, de 40 “extra deelnemers” geselecteerd die aan de bijeenkomst deelnamen, naast de vierkoppige delegaties van de 39 Europese bisschoppenconferenties? Dat werd niet bekendgemaakt. Hetzelfde geldt voor de meertalige redactie, die tijdens en na de conferentie, soms onder grote druk en in nachtdiensten, uit de meest uiteenlopende bijdragen een 20 pagina’s tellend einddocument samenstelde – dat op haar beurt meermaals werd aangevuld met mondelinge en schriftelijke bijdragen tijdens het lopende proces.
Ondanks deze weinig transparante procedure ontstond er een relatief onverbloemde en gedifferentieerde inventarisatie van de kerkelijke crises en tekorten en de zeer verschillende benaderingen van oplossingen. Vermoedelijk zal het “Document van Praag” daarom een graag gebruikte steengroeve worden voor citaten en probleemrapporten in latere stappen van het wereldwijde synodale proces. Ter vergelijking: de korte “Boodschap aan het volk van God”, geschreven “achter gesloten deuren” door de Europese bisschoppen in het tweede deel van de Praagse Assemblee, is een gladde, weinig informatieve tekst.
Ook de diensten waar de respectievelijke hoofdcelebranten met hun preken accenten legden, waren openbaar. Ook hier was een zeker Oost-West contrast te herkennen. De aartsbisschop van Praag, Jan Graubner, waarschuwde voor een te grote aanpassing aan de postmoderne wereld en wetenschap. Aan de andere kant pleitte de Luxemburgse kardinaal Jean-Claude Hollerich voor een open Kerk die, in navolging van Jezus, geen barrières mag opwerpen voor het heil.
poging tot balans
De Litouwse voorzitter van de Europese Bisschoppenraad CCEE, Gintaras Grusas, probeerde beide perspectieven met elkaar in evenwicht te brengen en pleitte ervoor om de leringen van Jezus op een onvervalste manier te verkondigen, ook al werden ze niet door iedereen begrepen en gevolgd, en zorgde tegelijkertijd voor die mensen in de kerk die de oproep van de kerk negeren: “We moeten het beeld van de goede herder belichamen en voor elk schaap zorgen, of ze nu in de kudde blijven of zwerven.”
Na de bijeenkomst in Praag is het nog iets meer dan een half jaar tot de wereldsynode voor het eerst bijeenkomt in Rome. Praag heeft laten zien waar er aanknopingspunten zijn voor het bouwen van bruggen – veel daarvan in West-Europa, maar ook in sommige landen in het Oosten, van waaruit behalve de uitspraken van de bisschop ook signalen waren van een voorzichtige opening.
Op 9 oktober 2021 opende paus Franciscus een wereldwijd synodaal proces van de katholieke kerk. In de meertrapsdialoog, die aanvankelijk voor twee jaar en nu voor drie jaar gepland was, zou de kerk vooral een andere stijl van handelen moeten hanteren. Het eerste wat je moet doen is beter naar elkaar en anderen luisteren. Volgens de wens van de paus zou de kerk dus beter moeten erkennen voor welke uitdagingen zij staat en hoe zij – volgens Gods wil – daarmee omgaat.
bron: domradio.de
beeld: Vatican Media