De Heilige Vader heeft geen tijdelijke plaatsvervanger
Wie regeert de kerk als de paus onder narcose wordt gebracht? En wat gebeurt er als hij langdurig in coma raakt? Het kerkelijk recht heeft geen duidelijke antwoorden op alle vragen over extreme medische situaties.
De persdienst van het Vaticaan maakte woensdagochtend ongewoon gedetailleerd en open bekend wat Franciscus op dezelfde dag medisch verwachtte in de Gemelli-kliniek in Rome. De pijnlijke darmproblemen van de paus werden even duidelijk benoemd als de aanstaande ingreep. Maar het was één woord in het persbericht dat Vaticaanse medewerkers en journalisten in vervoering bracht: “Anestesia generale”, in het Engels: algemene anesthesie.
De paus zelf had enige tijd geleden vermeld dat hij terugdeinsde voor anesthesie vanwege slechte ervaringen bij een eerdere operatie. Nu het als onvermijdelijk werd aangekondigd, rees meteen de vraag: wie bestuurt de kerk eigenlijk als de paus tijdelijk of zelfs voor langere tijd buiten bewustzijn is?
Interventie vanaf het ziekbed
Kardinaal-staatssecretaris Pietro Parolin, ook wel “nummer twee” genoemd in het Vaticaan, kon woensdag persoonlijk de vragen van journalisten beantwoorden. Van een tijdelijke machtsoverdracht was geen sprake, verzekerde hij – en hij voegde eraan toe dat hij ervan uitging dat de paus na de procedure officiële zaken vanaf zijn ziekbed zou blijven regelen. Indien nodig worden dossiers over dringende zaken naar de kliniek gebracht.
Hiermee heeft Parolin de praktische dimensie beschreven van wat volgt uit het kerkelijk recht. Er is geen sprake van een plaatsvervanger van de paus als hij niet beschikbaar is. En Canon 332 van het kerkelijk recht, dat het aftreden van de paus regelt, bevat ook niets in het geval van blijvende bewusteloosheid.
Geen regeling in het canoniek recht
Daar staat alleen: “Als de paus afstand doet van zijn ambt, is het voor de geldigheid vereist dat de afstand vrijwillig wordt gedaan en voldoende wordt aangekondigd, maar niet dat het door iemand wordt aanvaard.” Het kerkelijk recht regelt niet wat er gebeurt als een paus in coma raakt en niet meer zelf zijn aftreden kan aankondigen.
Paus Franciscus verklaarde echter zelf dat hij, net als zijn voorgangers, in het eerste jaar van zijn pontificaat al een “voorwaardelijke verklaring van ontslag” had ingediend bij de toenmalige kardinaal-staatssecretaris. Daarin staat dat het roomse bisdom ook als leeg wordt beschouwd als de paus door ziekte of andere omstandigheden, zoals ontvoering of gevangenschap, zijn ambt niet meer kan uitoefenen.
Maar wie deze beslissing neemt, is niet duidelijk geregeld in het canoniek recht. Of het in de pauselijke verklaring staat, is niet bekend. De formulering van canon 349 over de aard en taken van het College van Kardinalen geeft echter een indicatie dat, in het ergste geval, het juist de taak van dit College zou moeten zijn om het effect van het voorwaardelijk ontslag en daarmee het optreden van een de facto Sede vacature.
Daar staat: “De kardinalen van de Heilige Roomse Kerk vormen een speciaal college met de bevoegdheid om te zorgen voor de verkiezing van de paus in overeenstemming met een bijzondere wet.” Aangezien het de kardinalen zijn die een nieuwe paus moeten kiezen, kunnen alleen zij bijgevolg – bij voorkeur unaniem – vaststellen of er een vacature in de zetel ontstaat die niet door overlijden of door een onmiddellijke ontslagverklaring is ontstaan. Net als bij de vaststelling van de dood van de paus, zullen de “Camerlengo” en de decaan van het College van Kardinalen een sleutelrol spelen.
Gaten in de kerkelijke code
Het huidige kiesreglement voor een toekomstig conclaaf luidt: “De taak van de decaan van het college van kardinalen is om alle kardinalen op de hoogte te stellen van het overlijden van de paus, zodra hij hiervan op de hoogte is gebracht door de Camerlengo of de prefect van het Pauselijk Huis, en om het bekend te maken aan de congregaties van het quorum.”
Analoog zou dit ook kunnen worden toegepast bij blijvende bewusteloosheid; maar het is niet echt duidelijk.
In de afgelopen jaren hebben canonisten herhaaldelijk gewezen op deze hiaten in het wetboek van de Kerk – en onlangs hebben ze paus Franciscus (tevergeefs) gevraagd om ze te dichten.
Auteur: Ludwig Ring-Eifel
bron: domradio.de