‘Je kunt nu Iers zijn zonder katholiek te zijn’
Ongeveer vijf jaar na publicatie van het MHG-onderzoek ziet Derek Scally, verslaggever van de Irish Times in Berlijn, weinig vooruitgang in de aanpak van kerkelijk misbruik in Duitsland. In Ierland zijn de bisschoppen moediger.
DOMRADIO.DE: Het is ongeveer vijf jaar geleden dat de MHG-studie in Duitsland werd gepubliceerd, waarin systematisch onderzoek werd gedaan naar de oorzaken van kerkmisbruik. Als u de Duitse inspanningen om in het reine te komen met het kerkmisbruikschandaal vergelijkt met die in Ierland, wat is dan uw oordeel?
Derek Scally ( correspondent Duitsland voor de Irish Times): Het is moeilijk te vergelijken omdat de Ierse katholieke ervaring heel anders was dan die in Duitsland. De machtsstructuren die geestelijken uitbuitten waren vergelijkbaar. De kerk beschouwt zichzelf als universeel en ik betwijfel of nationale benaderingen een mondiaal probleem oplossen.
Het probleem is overal hetzelfde, hoe verschillend de landen of de verhalen ook zijn. Kijk naar Australië of de VS: overal zijn dit soort berichten en ondanks de verschillende vormen van de katholieke kerk duiken overal dezelfde problemen op. Rapporten zijn goed om de huidige stand van zaken vast te leggen, maar elk volgend rapport herhaalt alleen wat we al weten: de problemen, de patronen, de oplossingen. In mijn ogen is dit een verschuiving van verantwoordelijkheid.
DOMRADIO.DE: In Ierland was er een staatscommissie die zich ermee bezighield; in Duitsland wil de kerk het misbruik zelf onderzoeken. Wat vind je van het model?
Scally: In Duitsland is men blijkbaar optimistisch dat dit gaat lukken, ook al heeft het nergens anders gewerkt. Het is begrijpelijk dat de kerk zichzelf graag wil onderwijzen, de vraag is: helpt het ons en is het productief?
Derek Scally: “De aartsbisschop van Dublin overhandigde de rechter feitelijk de sleutels van de archieven en gaf haar de vrije hand.”
In Ierland werd al snel duidelijk dat dit niet mogelijk was. Maar dat werkte alleen in Ierland omdat we moedige bisschoppen hadden. De aartsbisschop van Dublin overhandigde de rechter feitelijk de sleutels van de archieven en gaf haar de vrije hand. Hij kreeg veel kritiek van zijn medebroeders omdat het zogenaamd niet legaal was. Vreemd genoeg kwam hij daarvoor niet voor de rechter.
Maar hij legde de morele lat heel hoog en er was geen weg meer terug. Ik zie geen enkele moedige bisschop in Duitsland die zich tegen zijn medebroeders durft te verzetten om de zaak vooruit te helpen. Ik zie alleen veel timide mannen die geen aandacht willen trekken.
DOMRADIO.DE : De resultaten van de onderzoeken in Ierland waren schokkend. Wat heeft dit gedaan met het zelfbeeld van de Ieren, die zichzelf altijd als bijzonder voorbeeldige katholieken hebben beschouwd, zoals u ook in uw boek “The Best Catholics in the World” hebt beschreven?
Scally: Ik probeerde er in mijn boek op te wijzen dat we allemaal deel uitmaakten van dit verhaal. We waren trots op onze priesters en religieuzen die als missionarissen over de hele wereld werkten. Ik zou bijvoorbeeld graag de heilige Kilian in Würzburg willen herdenken. Maar als het om het misbruik ging, distantieerde iedereen zich ervan. Ineens waren het ‘die daarginds’.
Ik heb altijd geprobeerd duidelijk te maken dat we allemaal katholiek zijn. En als we dit serieus nemen, moeten we ook aan onszelf toegeven: we maakten deel uit van de geschiedenis van misbruik. Iedereen moet voor zichzelf beslissen: hoeveel hadden ze kunnen weten? Waar moet je vandaag spijt van hebben dat je het weet? Waar ben je zelf niet actief geworden?
Derek Scally: “In Ierland heeft onze katholieke identiteit een zeer pijnlijk proces doorgemaakt.”
In Ierland heeft onze katholieke identiteit een zeer pijnlijk proces doorgemaakt, omdat zij los is geraakt van de nationale identiteit. Je kunt nu Iers zijn zonder op zondag naar de kerk te gaan of katholiek te zijn. Dit is misschien vergelijkbaar met het katholieke Keulen. En ik vraag me af wat de mensen zijn die op zondag bij kerkdiensten op de eerste rij zitten: zijn zij deel van de oplossing of deel van het probleem?
DOMRADIO.DE: In het verleden werden slachtoffers van seksueel geweld niet geloofd, woog het woord van een geestelijke zwaarder en keken mensen de andere kant op. Is de rol van leken en hun verantwoordelijkheid al voldoende belicht?
Scally: De tragedie is dat ‘de leken’ – ik hou eigenlijk niet van deze term – al tientallen jaren geconditioneerd zijn om in een kinderlijke staat te blijven: de priesters en bisschoppen doen alles en naar mijn mening zijn ze er volledig door overweldigd . Leken waren als schapen en, zoals we weten, denken ze niet voor zichzelf.
Ik vind het tragisch dat nu leken worden gevraagd – of het nu gaat over hervormingen of het leren omgaan met misbruik – ze zich vaak niet bevoegd voelen om iets te zeggen. Misschien is dat de aard van de katholieke kerk. In het Engels zeggen ze: “pay and bid”: Je kunt betalen en bidden, maar meer niet. Ik merk dat veel leken erg stil zijn als het om verwerking gaat. Dit is menselijk, maar zeer katholiek.
DOMRADIO.DE: De katholieke kerk in Ierland was lange tijd de morele autoriteit. Welke rol heeft zij vandaag de dag?
Derek Scally: “Moreel gezien heeft de kerk niets meer te zeggen.”
Scally: restjes gebruiken. Op sociaal gebied is het nog steeds belangrijk omdat het in de 19e eeuw onze verzorgingsstaat heeft opgebouwd. Ziekenhuizen, zorg, scholen: ze zijn er nog, ze blijven en worden gewaardeerd. Maar moreel heeft de kerk niets meer te zeggen. Zij antwoordt ook niet. Ook niet in het debat over abortus, waar in 2018 veel sentiment over bestond.
Op de vraag waarom er destijds niets van de kerk werd vernomen, zeiden de bisschoppen: ‘Ons standpunt is bekend. Als we ons publiekelijk uitspreken, doen we er meer kwaad dan goed aan.’ Ik denk dat dat alles zegt.
DOMRADIO.DE: Dat klinkt als een overgave. Als je nu naar Duitsland kijkt, waar het aantal mensen dat de kerk verlaat snel stijgt: wat zou hier moeten gebeuren zodat de katholieke kerk niet volledig in de sociale nietigheid verdwijnt?
Scally: Ik ken een Ierse priester die lange tijd in Duitsland heeft doorgebracht en jarenlang erg jaloers was op de grote, rijke katholieke kerk, vooral hier in Keulen. Hij is inmiddels de 80 gepasseerd en zegt blij te zijn omdat de Duitse bisschoppen dankzij de kerkbelasting over een enorm apparaat beschikken dat als de Titanic richting de ijsberg afstevent. Als je arm bent, is de valhoogte niet zo groot.
Maar als je zo rijk bent als de kerk in Duitsland, vooral hier in Keulen, dan zou misschien wat meer nederigheid op zijn plaats zijn. Deze kerkbelasting heeft een kerk gecreëerd die de nederigheid is vergeten. Nu alles uit elkaar valt, is het gewoon een kwestie van loslaten. Loslaten kan ook bevrijdend zijn.
Het interview werd afgenomen door Ina Rottscheidt.
Kroniek van het misbruikonderzoek in het hele land en in Freiburg
Januari 2010: De jezuïet Klaus Mertes maakt openbaar dat er sprake was van seksueel geweld en misbruik op zijn school in Berlijn – en dat de zaken lange tijd verborgen bleven. Het schandaal veroorzaakt een golf van onthullingen in de kerk en andere instellingen.
Februari 2010: De katholieke bisschoppen verontschuldigen zich op hun algemene vergadering in Freiburg. Er wordt een speciale vertegenwoordiger (bisschop Stephan Ackermann uit Trier) aangesteld en er wordt een hotline opgezet voor de getroffenen.
beeld: derek scally, youtube