door Massimo Faggioli,hoogleraar Theologie en Religiewetenschappen Villanova Universiteit (Philadelphia, USA)
De Duitse bisschoppen waren vrijdag in het Vaticaan voor discussies over de toekomst van de Synodale Weg. Is er een uitweg uit het conflict? Professor Massimo Faggioli zegt: “Duitsland wordt het proefkonijn van de wereldkerk.”
DOMRADIO.DE: Afgelopen vrijdag kwamen afgevaardigden van de Duitse bisschoppen en de hoofden van de Curie voor het eerst sinds de Romeinse afwijzing van het “Synodale Comité” in Rome bijeen. Denkt u dat er een mogelijkheid is voor een compromis?
Massimo Faggioli: Moeilijk te zeggen, ook vanwege wat er de afgelopen dagen is gebeurd. Het synodebureau maakte een week geleden bekend dat het diverse commissies zou instellen om de grote vraagstukken van de synode te behandelen. De veronderstelling is dat dit een stap is die bedoeld is om de conflictkwesties buiten de volgende ronde van de synode in het najaar te houden.
Je zou kunnen zeggen dat deze ontmoeting tussen de Duitse bisschoppen en de Curie minder belangrijk is geworden omdat de grote conflictkwesties sowieso niet op de wereldsynode worden besproken. Dit betekent dat er op Duits niveau geen beslissing kan worden genomen, omdat leerstellige kwesties tot nu toe altijd zijn voorgelegd aan het besluitvormingsorgaan van de Wereldsynode. Dat verandert nu de hele uitgangspositie.
DOMRADIO.DE: Dus als Rome conflictkwesties zoals vrouwen en het celibaat uit de synode verwijdert, staat het synodale pad dan ook schaakmat?
Faggioli: Ik kan me op zijn minst voorstellen dat sommige besluitvormers in het Vaticaan dat verwachten of hopen. Of dat zal gebeuren is een andere vraag. Als we naar het conflict tot nu toe kijken, heeft Duitsland al enkele stappen ondernomen tegen de wil van Rome, waarbij het altijd benadrukt dat het niet in strijd met het kerkelijk recht handelt.
Zolang deze grote conflictkwesties deel uitmaakten van het mondiale synodeproces, hadden de lokale synodale processen over deze kwesties ook legitimiteit omdat men kon hopen op beslissingen op de synode. Het is niet langer duidelijk waarom dergelijke kwesties nog steeds op het niveau van de afzonderlijke kerken worden besproken, terwijl we weten dat de beslissing nu in een heel ander orgaan ligt. Bij mijn weten heeft het synodebureau nog niet uitgelegd hoe deze commissies zijn samengesteld of zouden moeten werken, en wat dat betekent voor de synodale processen op lokaal niveau.
Duitsland is niet het enige land dat synodale projecten is gestart. Men kan echter zeggen dat conflictkwesties als homoseksualiteit, wijding of medezeggenschap in andere landen niet zo’n centrale rol spelen. Daarom denk ik dat de oprichting van deze commissies vooral impact zal hebben op Duitsland.
DOMRADIO.DE: De verantwoordelijken in Duitsland benadrukken herhaaldelijk dat synodaliteit en meer verantwoordelijkheid voor de plaatselijke kerken de kernbelangen van paus Franciscus zijn. Bovendien bestaat er in Latijns-Amerika nu een soort “Synodale Raad” (Repam °) die, volgens de wensen van het Vaticaan, in Duitsland niet mag worden opgericht. Waarom zijn sommige wel toegestaan, en andere niet?
Faggioli: Duitsland is heel direct en moedig in het bespreken van kernvragen van de katholieke leer, waarover volgens het Romeinse geloof alleen een besluit kan worden genomen op het niveau van de universele kerk, dat wil zeggen in Rome. Priesteropleiding, celibaat, wijding van vrouwen. Dit alles werd openlijk besproken en gestemd op het Synodale Pad.
Als we het over synodes hebben, hebben we het over discussies van het hele volk van God op alle niveaus. Leken, religieuzen, priesters, bisschoppen. Wanneer mensen in andere wereldkerkcontexten praten over gedeelde besluitvorming en medezeggenschap, is het uiteindelijk altijd duidelijk dat de bisschoppen het laatste woord hebben. In het synodale lichaam in Latijns-Amerika komt het meestal voor dat de bisschop duidelijk maakt wat hij denkt en de meerderheid van het lichaam volgt en vertrouwt vervolgens deze beslissing.
De synodale cultuur in Duitsland en andere Europese landen wordt anders begrepen. Er is een radicalere, democratische benadering. Wanneer er gestemd wordt op het Synodale Weg, is het niet duidelijk of de mening van de bisschop uiteindelijk zal zegevieren. Rome maakt zich hier grote zorgen over, omdat het de fundamentele rol van het episcopaat, zoals dat al eeuwenlang wordt gedefinieerd, in twijfel trekt.
Uiteindelijk gaat het niet alleen om de vraag of men voor of tegen de wijding van vrouwen is, maar ook in hoeverre het besluitvormingsproces dat daartoe leidt, de grondwet van de katholieke Kerk in twijfel trekt. Naar mijn mening is dit de kern van het geschil tussen Duitsland en het Vaticaan. Rome kan zeker onderscheid maken als het gaat om conflictkwesties, zoals we zien aan de “Fiducia supplicans” en de belofte van zegeningen voor onregelmatige echtparen. Voor velen in het Vaticaan is dit een kleiner probleem dan de aanvaarding dat een bisschop hetzelfde stemrecht heeft als een leek. Dit zal zeker niet zo gemakkelijk worden geaccepteerd.
DOMRADIO.DE: Is dit uiteindelijk niet gewoon een mentaliteitsconflict? De paus en zijn Vaticaanse functionarissen hebben veeleer een pastorale benadering dan een hiërarchische of theologische benadering.
Faggioli: Ik denk dat dat op zijn minst een deel van het probleem is, en we zien dat heel goed geïllustreerd in de relatief vage documenten die het Vaticaan tot nu toe voor de Wereldsynode heeft gepubliceerd. Het project is op dit moment nog niet echt gedefinieerd. We weten bijvoorbeeld niet of het een eenmalig geval is dat leken en vrouwen stemrecht hebben in de synode, of dat dit ook bij toekomstige synodes het geval zal zijn.
Ik ben er zeker van dat voor paus Franciscus de pastorale dimensie de belangrijkste focus van synodaliteit is. Hij wil een minder kerkelijke kerk die meer luistert en bekeerlingen maakt. Voor hem zijn daarvoor niet noodzakelijk vaste regels en paragrafen nodig.
In andere landen, vooral in Europa en Noord-Amerika, wordt van formele stappen verwacht dat ze precies bepalen wie welke rechten heeft en waar het hele project toe moet leiden. Dit is dus een heel duidelijk verschil tussen de pastorale en de formele benadering. De pastorale aanpak is heel typerend voor de Latijns-Amerikaanse kerk, waar Franciscus vandaan komt. Minder confrontatie, meer consensus. In Europa zijn oppositie en confrontatie eenvoudigweg onderdeel van dergelijke discussies. Ik denk dat Rome de Duitsers duidelijk probeert te maken dat zij meer aan de pastorale kant van dit debat staan.
DOMRADIO.DE: U bent als kerkhistoricus opgeleid. Kun je dit conflict eigenlijk ergens mee vergelijken? Er zijn stemmen die al over schisma spreken en vergelijkingen maken met de Reformatie van Maarten Luther. Zit hier enige waarheid in, of komen dergelijke geschillen in de kerk elke paar decennia voor?
Faggioli: Ik denk dat het anders is dan de conflicten onder bijvoorbeeld Johannes Paulus II. Aan de andere kant zijn er nu plaatselijke kerken die veel dichter bij het schisma staan dan Duitsland. Als we naar de VS kijken, is er sprake van een hyperpolitisering van de kerk. Een bepaalde katholieke sector verkeert de facto al in een schisma. Het is waar dat er altijd spanningen zijn, maar wat nu anders is: de spanningen met Duitsland vormen een uitdaging voor het concept van synodaliteit zelf. Andere uitdagingen komen van de kerken in Amerika of Afrika, waar bijvoorbeeld “Fiducia supplicans” op grote weerstand stuit. Deze lokale kerken worden anders behandeld dan Duitsland. Je zou kunnen zeggen dat het Vaticaan een bijzondere weg met Duitsland inslaat, omdat het weet dat veel vragen over de Synodale Weg ook een belangrijke rol spelen voor andere seculiere samenlevingen. Het beantwoorden van deze vragen vanuit Rome geeft niet alleen een signaal af aan Duitsland, maar aan de hele westerse wereld. Duitsland wordt feitelijk een proefkonijn voor de universele kerk.
bron: Domradio.de
*)
REPAM werd in 2014 opgericht als antwoord op de ernstige zorgen van paus Franciscus en de Latijns-Amerikaanse Kerk over de “diepe wonden die het Amazonegebied en zijn volkeren dragen”. Het belichaamt de belofte die paus Franciscus deed in de Amazone-stad Maldonado, Peru, om “een oprechte optie te bevestigen voor de verdediging van het leven, de verdediging van de aarde en de verdediging van culturen”. REPAM staat voor het Rode Eclesial Pan-Amazónica, of Pan-Amazonian Ecclesial Network.