door Frans Wijnands
Geweldig toch, die dialoogbereidheid van de rooms-katholieke kerk; van paus tot pastoor, nou ja… In het Vaticaan mag (bijna) iedereen komen praten: protestanten, communisten en andere ongelovigen, orthodoxen, moslims, joden, boeddhisten en zelfs dat ultra-rooms afvallige clubje van mgr. Lefebvre.
Leve de vrijheid van meningsuiting. Je zou er diep respect voor moeten hebben als het niet zo verschrikkelijk onoprecht was.
Want de hiërarchie van de r.k.-kerk praat weliswaar met (bijna) iedereen, maar luistert naar niemand, bij voorkeur niet naar de eigen achterban. Hoe dat komt? Wel, omdat paus en pastoor ongehinderd blijven geloven in hun eigen gelijk. Tja, en dan is dialoog uitgesloten. Want echte communicatie begint met het voornemen om oprecht en onbevangen naar die ander te willen luisteren. Als de wil daartoe eenzijdig ontbreekt, is met elkaar praten zinloos.
Om te communiceren is een zekere moed nodig. Je moet je namelijk onbevangen open stellen om naar andermans meningen te luisteren. Dat is allesbehalve een teken van zwakte. Maar Curie en (aarts)bisschoppen bedienen zich liever van het geschreven woord. Brieven in dictaatvorm zijn het toppunt van arrogantie. Het vraagteken is in de kerk al heel lang geleden vervangen door een uitroepteken.
De geschiedschrijving toont aan dat de vroegere bisschop van Roermond, mgr. J. Gijsen, bewust benoemd werd om de vraag van katholiek Nederland naar het bij de tijd brengen van de kerk – het veelgeroemde en hoopvolle aggiornamento van het Tweede Vaticaans Concilie –, een halt toe te roepen. Daar is hij uitstekend in geslaagd. Tot welke prijs? Dat laat het Vaticaan en het episcopaat koud. De rechte leer gaat immers voor alles.
Terecht! , maar veel randverschijnselen van dat geloof die in het Vaticaan de afgelopen eeuwen zijn bedacht, uitgevonden en verordonneerd zouden op z’n minst tussen confraters, vakbroeders en gelovige intellectuelen ter discussie kunnen staan.
Nee dus. Aan (mee)pratende gelovigen heeft de Kerk geen boodschap. Bidden volstaat… Parochianen mogen niet eens meepraten over het repertoire van hun kerkkoor en theologen die durfden doordenken, of kritische vragen stelden, werden terzijde geschoven. Hoe zeg je dat in het Duits? ‘kaltgestellt’. En laat nou uitgerekend Benedictus XVI niet beweren dat hij dat woord niet kent.
Soms denk ik wel eens terug aan die domme opmerking van kardinaal Simonis (‘Wir haben es nicht gewusst’), toen hij op de televisie de kans kreeg om meer opheldering te geven over dat kindermisbruik in zijn kerk. En iedere keer weer vraag ik me af wie in zijn omgeving zo ondoordacht en onprofessioneel is geweest om die naïeve kardinaal argeloos in dat tv–optreden te laten verschijnen. Of heeft de kardinaal gegeven adviezen, eigenzinnig, naast zich neergelegd, dat zou niet de eerste keer zijn.
Zijn opvolger, Mgr. Eijk, is in dat opzicht geen haar beter. Ongetwijfeld intellectueler dan zijn voorganger, maar net zo bezorgd over zijn imago in het Vaticaan als Simonis was. Pastoraat?, luisteren naar de mensen?, in open discussie durven gaan? Welnee. Mgr. Eijk is zelfs niet te beroerd om een mede-bisschop een kat uit de zak te geven als die iets anders zegt dan wat hij wil horen.
Eijk heeft het te druk met personeelszaken, met de kerkelijke boekhouding, met kerksluitingen en parochiefusies en hij komt daarbij vingers te kort om op elke i een puntje te zetten. Kille perfectionist.
Hij heeft zelfs geen tijd om dat Nederlandse mini-episcopaat voor te zitten. Hij schuwt de media, stelt zich low-profile op en gedoogt Antoine Bodar als een kerkelijke veelprater die voor eigen rekening mag zeggen wat hij wil, maar vooral geen woordvoerder mag heten.
Communiceren met gelovigen? Samen – en waarom niet onder twee gedaanten zoals ooit aan dat Laatste Avondmaal – ter communie gaan? Geen denken aan. Het is een verdrietig makende en tegelijk irritante wijze van desinteresse. Communie, communiceren, ter communie gaan, communicatie. Het is de rode draad in de r.k.-kerk. Maar in de Nederlandse r.k.-kerkprovincie is die draad versleten en gerafeld en is het wat dat betreft armoe troef.