Paus noemt IS-geweld ‘een zware zonde tegen God’
-
Frans Wijnands –
Nooit eerder heeft een paus zo’n onvoorwaardelijke handreiking naar de oosters-orthodoxe kerken gedaan als paus Franciscus afgelopen weekeinde in Istanboel gedurende zijn inmiddels beeindigde driedaagse bezoek aan Turkije.
Tijdens de gezamenlijke viering met de oecumenische patriarch Bartholomeus I van Constantinopel (thans Istanboel) van de feestdag van de apostel Andreas – broer van Petrus en stichter van de oosters-Byzantijnse kerk – zei de paus, dat hij zich een gezamenlijke communie, een spirituele gemeenschap met de orthodoxe kerken kan voorstellen, gebaseerd op het gemeenschappelijke geloof en de Boodschap van Christus.
Dat kan volgens de paus bereikt worden zonder voorwaarden vooraf; de rooms-katholieke kerk zal die in elk geval niet stellen. Eenheid in verscheidenheid, zonder ondergeschiktheid van de ene kerk aan de andere, zonder samensmelting. Of zoals kardinaal Ratzinger, de latere paus Benedictus XVI, het in 1987 al formuleerde dat Rome niet anders dan respect van de oosters-orthodoxe kerken mag vragen, zoals dat in de eerste eeuw na Christus gangbaar was.
Wat in die eerste duizend jaar van het christendom mogelijk was, namelijk het samenleven van de kerk van het westen en die van het oosten, moet ook in het derde millenium na Christus bereikt kunnen worden. In 1054 dreven de beide christelijke kerken – de oosters-orthodoxe of Byzantijnse kerk en de rooms-katholieke oftewel Latijnse kerk – definitief uiteen. De theologische en liturgische verschillen waren te groot geworden en bovendien begonnen hierarchische structuren een belemmering tot blijvende toenadering te worden.
De oecumenische patriarch Bartholomeus I, Turkse nationaliteit maar behorend tot de Griekse gemeenschap in Istanboel, en de paus ondertekenden een wilsverklaring waarin zij het belang van meer toenadering onderstrepen. De rol en positie van de respectievelijke kerkleiders mag daarbij nooit belangrijker zijn dan het levende geloof zelf. Pausen en patriarchen zijn immers geen spirituele keizers, maar herders. Het gaat niet om hierarchische structuren, maar om de gezamenlijke beleving van hetzelfde geloof.
‘De paus wil ontmoetingen en discussies met de Evangelische kerken, de Pinkstergemeenten en de Byzantijnse kerken’, aldus kardinaal Koch, de president van de pauselijke raad ter bev0rdering van de eenheid van de christenen. ‘De paus neemt door die persoonlijke ontmoetingen veel vooroordelen en scepsis weg. Bekeringsdrang hoort niet bij de oecumenische opstelling van de rk-kerk’, aldus kardinaal Koch.
Zoals Petrus en Andreas bloedsbroeders waren, maar door Jezus ook broeders in geloof, hoop en liefde werden, ‘zo zijn ook wij broeders in de hoop’, zei paus Franciscus tegen Bartholomeus. De band tussen beiden kwam het duidelijkst en meest ontroerend tot uiting toen de paus aan het eind van hun gemeenschappelijke oecumenische gebedsdienst, zaterdag in de patriarchale kerk van het heilige Joris, aan patriarch Bartholomeus om diens zegen vroeg. De patriarch kuste het deemoedig gebogen hoofd van de paus. Het was een onbetwist hoogtepunt van het bezoek van de paus aan de geloofsgenoten van de oosters-orthodoxe kerk. Het is nu de vraag in hoeverre de Byzantijnse kerk ingaat op de handreiking van de paus. Die toenaderingspogingen zijn per slot van rekening al een eeuw gaande. En er zal nog veel geduld nodig zijn. Maar als het aan Franciscus en Barthlomeus alleen zou liggen is de communie tussen beide kerken dit weekeinde een geweldige sprong vooruit gegaan.
Diaoloog
De paus werkte op de eerste dag van zijn bezoek aan Turkije in Anakara een hoofdzakelijk politiek programma af. Hij pleitte voor een constructieve dialoog tussen christendom en islam. Hij prees de Turken voor hun menslievende opvang en bescherming van de honderdduizenden vluchtelingen – onder wie ook veel christenen – die de afgelopen tijd gevlucht zijn voor het wrede oorlogsgeweld in Irak en Syrie. Hij noemde Turkije een onveranderd historische scharnier tussen oost en west. Religieuze verschillen kunnen en mogen volgens de paus nooit alleen door wapens worden opgelost. Alleen door dialoog kan een oplossing bereikt worden.
Zoals eerder vorige week in Straatsburg was de paus ook in Ankara duidelijk. Diplomatiek, maar niet met wollige gemeenplaatsen. Helder en rechttoe-rechtaan in zijn pleidooi voor meer respect en godsdienstvrijheid voor de christenen. Zeker in Turkije, waar de ruim 100.000 christenen een miniscule en daardoor extreem kwetsbare minderheid zijn op een bevolking van 74 miljoen. Maar ook elders in het Midden- en verdere oosten, tot zelfs in Afrika toe, worden christenen meer en meer het slachtoffer van extremistisch moslimgeweld. Fanatisme en fundamentalisme leiden volgens Franciscus tot misverstanden en discriminatie en moeten beantwoord worden met een hechte solidariteit tussen alle gelovigen. Een inter-religieuze dialoog is noodzakelijk, evenals een gezamenlijke aanpak van de uit het oorlogsgeweld voortkomende omvangrijke armoede in de regio. Tot tweemaal toe veroordeelde hij het geweld van de IS-strijders als ’een zware zonde tegen God’.
De paus heeft zonder twijfel een groot deel van de argwaan bij de moslimbevolking weggenomen die was ontstaan na de omstreden rede van paus Benedictus XVI toen hij in 2006 in Regensburg een historisch juist, maar ongelukkig gekozen citaat gebruikte waarin een Byzantijnse keizer zegt dat ‘Mohammed alleen maar slechte en onmenselijke dingen heeft gepredikt’. Dat werd Benedictus tot in lengte van jaren allesbehalve in dank afgenomen. Sindsdien waren tot op het bot bekoeld.
In het tehuis van de Salesianen in Istanboel had de paus nog een korte ontmoeting met enkele tientallen jonge oorlogsvluchtelingen. Voor het handjevol rooms-katholieken van Istanboel had hij maar weinig tijd, eigenlijk alleen maar voor, tijdens en na een plechtige eucharistieviering in de kathedraal van de Heilige Geest. Maar de paus was dan ook vooral voor een verdieping met de oosters-orthodoxe geloofsbroeders naar Turkije gekomen. En dat doel heeft hij glorieus bereikt.