Door Hans Pijnaker

Toen onze Udenhoutse hoogleraar filosofie Cornelis Verhoeven eens gevraagd werd naar zijn vroegste religieuze herinnering, zo lees ik in zijn prachtige boek Het alziend oog, moest hij toch wel even nadenken. Wat er uit het mistige landschap van mijn geheugen opdoemt, zegt hij, is zelfs te vaag om duidelijk te benoemen zonder enig bedrog te plegen. Ik ben wel opgegroeid, zo vertelt hij verder, in een vroom katholiek gezin, waar bijvoorbeeld voor het eten gebeden werd en waar priesters over de vloer kwamen in verband met ziekte en de vroege dood van mijn moeder, maar waar behalve voor ‘kapelaan’ en ‘bidden’ geen specifieke religieuze taal werd gesproken. Nooit heb ik iemand met eigen woorden horen bidden of zijn geloof belijden. Het leek wel of ons dialect dat we spraken speciaal was uitgevonden om te voorkomen dat religieuze ervaringen en woorden in onze eigen taal en ons eigen bestaan zouden doordringen. Die woorden waren er voor de kapelaan en voor de kerk en zij vertegenwoordigden een andere wereld. In hun kerkruimte woonde God en meer speciaal Jezus, die in de gedaante van een hostie was opgesloten achter een gouden deurtje en zich daar soms heel eenzaam voelde.

Geen beeld

Mijn godsbeeld, zegt Verhoeven, is vaag. Het wil zich niet losmaken uit de mist waaruit het tevoorschijn zou moeten komen. Maar het wil evenmin samenvallen met enig officieel beeld dat mij later is bijgebracht. Het blijft op de achtergrond en wil niet tot een omlijnd beeld worden. Het is even hardnekkig in zijn voortbestaan als in zijn weigering om als het ware met de vuist op tafel te slaan en te zeggen hoe het allemaal is en hoe het moet. Kortom, géén beeld, géén naam en vooral géén macht uit naam van welk godsbeeld dan ook.

Bach

De “filosoof met de hamer’, Friedrich Nietzsche, voor Verhoeven bepaald geen vreemde, is bekend geworden vanwege zijn roemruchte verhaal over de dwaze mens die overdag met een brandende lantaarn op de markt op zoek was naar God en constateerde dat God dood was. En inderdaad, de God van zijn zwaar protestantse jeugd was dood en het christendom in de vorm van die tijd werd door hem stevig gegeseld. Maar aan de andere kant ging Nietzsche elk jaar drie keer naar de Matthäus Passion en merkte daarover op dat hij “als iemand die het christendom volledig had verleerd, het bij Bach werkelijk hoorde als een evangelie”.

Metafysische vragen

Maar wie of wat is God dan toch? De filosoof Kant zegt dat wij de vraag naar God, de metafysische vragen nooit kunnen beantwoorden, omdat elk antwoord alleen maar de structuren van ons denken weerkaatst. We kunnen de werkelijkheid nu eenmaal niet echt kennen, omdat we haar alleen maar door onze eigen beperkte gekleurde bril kunnen waarnemen. We moeten daarom die metafysische vragen niet willen beantwoorden, zegt hij, maar we moeten ze ook niet uit de weg gaan. En dat zouden we ook niet eens kúnnen, want, zegt hij, hetzelfde vermogen dat de rede in staat stelt om te zien dat metafysische vragen niet zijn te beantwoorden, dwingt ons tegelijkertijd om ze te stellen.

Ontwikkelingsstoornis

De hoogleraar psychiatrie Prof. H.C.Rümke schreef ooit een interessant boekje met de titel Karakter en aanleg in verband met het ongeloof (1965),waarin hij stelde dat hij ongeloof als een ontwikkelingsstoornis beschouwde. Het religieuze instinct zou in dat geval niet tot ontwikkeling zijn gekomen.

Symposium

En dat brengt me bij de bekende psychiater Prof.dr. Herman van Praag, een van de sprekers in het ochtendprogramma van het aanstaande Symposium van KBO Brabant op 9 maart 2016 te Gilze. Van Praag beschouwt religieus geloof als een normaal bestanddeel van het menselijk belevingsrepertoir, een waardevolle zingever van het leven en als zodanig een kostbaar goed. Hij zal ondermeer de joodse wortels van ons christendom belichten met daarin de zin- en betekenisverlening voor deze moderne tijd. De andere spreker, de godsdienstfilosoof dr. Ton de Kok, zal ingaan op de god van de filosofen en de zin- en betekenisverlening van ons leven meer vanuit die hoek benaderen. In de middag is er discussie met de zaal naar aanleiding van ingediende vragen en

worden enkele stellingen gelanceerd over het gespreksthema van die dag, waaronder de vraag of en hoe de K van KBO in deze moderne tijd nader kan worden ingevuld. Dagvoorzitter is Hans Pijnaker

Evenals vorig jaar belooft het weer een boeiende dag te worden. U bent dan ook van harte uitgenodigd om weer aan ons KBO-symposium deel te nemen. Deze uitnodiging geldt ook voor niet-leden belangstellenden.

Aanmelding

De deelname kost 20 euro per persoon. Aanmelden kan tot 25 februari 2016 via een email naar info@kbo-brabant.nl onder vermelding van ‘Aanmelding symposium GWWW’. Vermeld in de e-mail uw naam, adres en telefoonnummer. Aanmelden kan ook door te bellen naar: 073- 644 40 66. U ontvangt begin februari een mail met daarin de betalingsgegevens. Na ontvangst van uw betaling is uw deelname definitief.