De Levenskerk in Oisterwijk vierde dit najaar haar gouden jubileum. Reden voor het verschijnen van het boek: 50 jaar Levenskerk – Een spirituele proeftuin. “Dit boek houdt de herinnering levend aan een glorieus verleden”, staat in het voorwoord. Toekomst heeft de Levenskerk niet. Wegens tekort aan mensen en middelen sluit het bisdom de kerk per 1 januari 2017. Voorbeeld van een typische jaren zestig gemeenschap.
Door Paulien van Bohemen
Een spirituele proeftuin, zo is de ondertitel van het boek ’50 jaar Levenskerk’. Dit duidt op het experimentele karakter van de Levenskerk. De kerk wilde anders zijn dan de traditionele kerken van vóór pakweg de jaren zestig: weg met de afstand tussen gewijde voorgangers en de parochianen; op naar gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het grootste deel van het boek beslaat de geschiedenis van de Oisterwijkse parochiegemeenschap. Verder bevat het boek enkele overwegingen (preken) van verschillende voorgangers. Het laatste deel van het boek geeft visies weer van drie deskundigen die de ontwikkelingen van de Levenskerk in een bredere context zetten.
Exemplarisch
De Levenskerk is geboren uit de vernieuwingsgolf na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Het concilie ontwikkelde een nieuwe visie op kerk-zijn. Paus Johannes XXIII eiste dat de kerk bij de tijd werd gebracht. De Levenskerk was een plek waar geëxperimenteerd werd om zo dicht mogelijk bij het leven te staan. In vieringen moest de traditionele preek het veld ruimen voor (kritische) vragen van gelovigen. Het kerkgebouw werd zo ontworpen dat het ‘openheid en ruimte ademde.’ Het beeld van de kerk als herberg werd door de Levenskerk omarmd om te laten zien, dat iedereen hartelijk welkom is. Maar met de titel spirituele proeftuin plaatst de Levenskerk zich op een bijzondere positie. Terwijl de kerk eerder exemplarisch was voor die tijd. De Levenskerk is er één uit de vele kerken zoals die eind jaren zestig vorm kregen.
Alleen al in de architectuur is dit terg te zien: een typisch jarenzestiggebouw. De meeste kerken die in die periode in gebruik werden genomen, ademen de sfeer van moderniteit en eigentijdsheid. Speerpunten als ‘progressief’, ‘een nabije kerk’, ‘kerk betrokken op de ontwikkelingen in de wereld’ zijn niet voorbehouden aan de Levenskerk en terug te vinden in de beleidsplannen van vele parochies na het Tweede Vaticaans concilie. De Levenskerk is bijzonder ten opzichte van de meer traditionele kerken daarvoor, maar past in het tijdsbeeld van de jaren zestig.
Nederland missieland
Aan het eind van het boek schetsen een socioloog, theoloog en pastor een beeld van de maatschappelijke en kerkelijke ontwikkeling in Nederland de afgelopen halve eeuw. Theoloog Henk Witte vraagt zich ook af hoe het verder moet met de Nederlandse katholieke kerk. Te midden van de doorgaande ontkerkelijking ziet hij ook nieuwe kansen. Vroeger zonden Nederlandse kerken missionarissen uit naar landen in onder andere Azië en Afrika. “Onze kerk was ‘af’ en ‘daar’ was men nog niet zover.” Nu is de situatie omgekeerd. Nederland is een missieland geworden. Witte pleit ervoor om meer in missietermen te denken over de kerk in Nederland. De slinkende groep christenen zou het geloof moeten verspreiden. Zou het echt helpen?
Verbittering
Na 1 januari 2017 sluit de Levenskerk haar deuren voor kerkelijke activiteiten. Het bisdom ziet zich hiertoe genoodzaakt door het teruglopend aantal parochianen en financiële tekorten. Enkele parochianen stelden voor om de Levenskerk te herbestemmen tot interreligieus uitvaartcentrum, maar dat idee werd door ‘Den Bosch’ rigoureus naar de prullenmand verwezen. Uit het boek spreekt een zekere verbittering over de communicatie van het bisdom – toen nog onder leiding van Bisschop Hurkmans – rond de sluiting van de Levenskerk. Het is nog spannend hoe dergelijke processen van kerksluiting zullen verlopen onder de nieuwe bisschop Gerard de Korte. In elk geval lijkt hij in zijn beleidsplan een nieuwe koers te willen varen:
“Zoveel mogelijk parochianen moeten immers in een proces worden meegenomen. Door een open en communicatief beleid veroorzaakt een kerksluiting de minste schade. Heldere informatie is cruciaal. Iedere kerksluiting is immers een kleine ramp. Niet voor de parochianen die al zijn afgehaakt maar juist voor de vaak kleine schare gelovigen die trouw zijn gebleven.” (uit: Samen bouwen, beleidsplan voor het bisdom ‘s-Hertogenbosch, oktober 2016.)
Interessant voor breed publiek
Enerzijds is de geschiedschrijving van de Levenskerk interessant voor de mensen in de Levenskerk. Anderzijds is deze geschiedenis er één uit velen: een exemplarisch geval en daarmee herkenbaar voor mensen elders. De essays die de specifieke geschiedenis in een ruimer perspectief plaatsen, onderstrepen dat en maken het boek interessant voor een breder publiek.
Ria Schoenmakers en Wim Weren (red.), 50 jaar Levenskerk, Een spirituele proeftuin, Stichting Het kwartier van Oisterwijk, 2016, 240 blz., € 20. Te koop bij diverse boekhandels in Oisterwijk en via www.kwartiervanoisterwijk.nl