Het Duitse blad Der Spiegel bracht onlangs een uitgebreid artikel over alle beroeringen in het Vaticaan, met een foto van een uiterst zorgelijke en vermoeide paus Benedictus.
De laatste tijd worden we overspoeld met allerlei problemen van de kerk waarbij de gebeurtenissen rond het misbruik niet de minste zijn.
In Amerika rommelt het meer dan ooit. De bisschoppen daar zijn op een koers van confrontatie, zowel binnen de kerk, als daarbuiten.
Er zijn grote problemen met de vrouwelijk religieuzen die door de bisschoppen en het Vaticaan ervan worden beticht zich onvoldoende binnen de kerk te bewegen, daarnaast verzetten de bisschoppen zich tegen Obamacare, de nieuwe wetgeving over de ziekteverzekering omdat voorbehoedsmiddelen ook daaronder vallen, maar uit onderzoek blijkt dat een meerderheid van de Amerikaanse katholieken en zeker vrouwen dit standpunt van hun bisschoppen niet delen. Dan hebben we het nog niet over de naweeën van de misbruikzaken.
Wat moet er gebeuren in een situatie van zoveel beweging en problemen?
Je kunt natuurlijk klagen over de tegenslagen die je overkomen. Je kunt zondebokken zoeken zowel onder kwaadwillende mensen als de Duivel erbij betrekken (zoals het Vaticaan heeft gedaan), je kunt een revolutie ontketenen of een beetje van alle drie de reacties beproeven.
Maar we zouden ook kunnen erkennen dat de feiten zijn zoals ze zijn. Het heeft een hele tijd geduurd om al deze ellende te veroorzaken en misschien vraagt het nog meer tijd om de problemen op te lossen, maar dat zal toch moeten gebeuren, vluchten kan niet meer.
Hans Küng geeft in zijn boek “Is de kerk nog te redden?” een analyse van de kerk als een ernstig zieke patiënt en geeft suggesties van medicijnen die de patiënt weer op de been kunnen helpen.
Misschien is het ook goed om eens iemand uit een niet-Europese context aan het woord te laten: Michael Kelly, s.j. een Australische Jezuïet. Hij heeft blijkbaar kennis genomen van wat Küng schrijft en diept dat verder uit. Zijn analyse richt zich, in navolging van Küng op de brede kerk, maar kan ook heel goed vertaald worden naar de eigen situatie van geloofsgemeenschappen in relatie tot een bisdom. Iets voor een verloren moment de komende maanden?
Kelly komt tot de volgende tien tips om tot een meer gezonde kerk te komen.
- Leer te luisteren.
De oude kerkvaders leerden al dat de kerk die de leer verkondigt, allereerst zelf leerling moet zijn en moet luisteren. Het was een van de belangrijkste winstpunten van het Tweede Vaticaanse Concilie dat de concilievaders hoorden wat de wereld in al zijn verscheidenheid tegen en over de kerk te vertellen had. Kerkelijke leiders hebben immers voortdurend de neiging zich vanuit een eenrichting denken uitsluitend bezig te houden met het brengen van de boodschap (ik verkondig wat u moet volgen en aanvaarden). Daarmee gaan ze voorbij aan de zorgen en de belangen van de gelovige “consument”. Dat er dan van communicatie meer kan zijn, spreekt vanzelf. - Leer andere talen.
Iemand die hogerop wil komen in de kerkelijke hiërarchie moet Italiaans spreken en goed op de hoogte zijn van het Kerkelijk Wetboek. Het blijft een uitzondering dat een curieprelaat ook andere talen beheerst. Hoe kun je dan nieuwe frisse ideeën opdoen, andere culturen verstaan, of begrijpen wat mensen ten diepste bezig houdt buiten de kring van de Vaticaanwatchers? Ja dikwijls krijg je het gevoel dat men ten Vaticane er geen idee van heeft dat er andere culturen en andere benaderingen bestaan. - Reageer je niet af op degene die het (slechte) nieuws brengt. Ten langen leste gaat het Vaticaan zich realiseren wat iedere publieke instantie, iedere regering en het zakenleven allang weet: het is onmogelijk om slecht nieuws onder het tapijt te vegen. Het domste wat je kunt doen is je beklagen over degenen die de crisis aan het licht brengen. De doofpot maakt de problemen alleen maar erger. (Zie de wijze van reageren op Vatileaks). Problemen moeten worden erkend. Daardoor maakt men duidelijk de situatie serieus te nemen en aan verbetering te willen werken.
- Spanningen en tegenstellingen zijn normaal.
Het is onmogelijk om in de wereld van onze tijd aan spanningen en tegenstellingen te ontsnappen. Alleen als deze spanningen onder ogen worden gezien in termen van bedreiging, risico´s en onzekerheden is een gezond klimaat en ook succes van de organisatie mogelijk. Mensen met een verschillende visie zijn juist een rijkdom, als je hen tenminste niet ziet als vijandige krachten die moeten worden geëlimineerd. - Europa is niet (meer) het centrum van kerk en wereld.
De Europese problemen hoeven en moeten niet geëxporteerd worden en ze betekenen weinig voor mensen voor wie de Europese geschiedenis vreemd is. Culturele spanningen zijn overal, ze hebben hun wortels in de plaatselijke situatie en kunnen alleen ter plaatse opgelost worden. Mensen in Azië, Afrika en de beide Amerika’s kijken naar de Europeanen en vragen zich af waar ze zich zo druk over maken.
Kerkelijke leiders zouden er goed aan doen de relativiteit van de culturen te erkennen en niet langer de fictie na te jagen van een Europa dat de maatstaf van alle dingen is. Andere culturen moet geaccepteerd worden zoals ze zijn. - Leer van Max Weber.
Bevolkingsaantallen nemen toe, organisaties over de hele wereld worden steeds meer complex, specialisaties nemen toe, In deze situatie zijn de ideeën van Max Weber van betekenis. Hij spreekt over wat men van de leiders mag verwachten: meer specialisatie, meer transparant handelen zodat ook buiten-staanders het kunnen volgen en heldere regels waaraan de gezagsdragers zich moeten houden.
In dit licht bezien is de praktijk om in de centralistische organisatie van de pauselijke curie functionarissen te benoemen eerder op basis van hun status dan op grond van hun bekwaamheden, een recept voor rampen. Om dit op te lossen is in het Vaticaan een reorganisatie nodig en daarbij moet de macht beperkt worden van de afzonderlijke Congregaties (departementen) die ieder op eigen wijze het geheel in hun greep willen houden. Maak duidelijk hoe de verschillende onderdelen van het apparaat op elkaar inspelen zodat de linkerhand weet wat de rechter doet.. liever dan toe te laten dat het ene bureau de anderen verrast. Alleen als het Vaticaan bij benoemingen van curieleden de bekwaamheden gaat stellen boven hun status, is verbetering mogelijk. Niet voor niets moest perschef Lombardi s.j. feitelijk het veld ruimen. - Leer van de geschiedenis.
De problemen van de kerk van vandaag zijn vooral westerse problemen. De geschiedenis van de laatste 200 jaar in het westen hebben duidelijk laten zien dat wanneer mensen geen mogelijkheid hebben invloed uit te oefenen op hun situatie of op de weg die begaan moet worden, ze afhaken of in opstand komen. In vele delen van het westen, vertrekken mensen uit de kerk, in het bijzonder vrouwen die een eigen bijdrage willen leveren maar onder de duim worden gehouden door de mannelijke hiërarchie. Het kerkelijk leiderschap in het algemeen en het Vaticaan in het bijzonder moet in alle geledingen worden hervormd om een actieve deelname mogelijk te maken, inclusief die van vrouwen, bij het nemen van beslissingen op alle niveaus. - Erken dat mensen keuzemogelijkheden hebben en dat ze die ook zullen gebruiken. Voorbij zijn de dagen van “je doet wat ik zeg omdat ik de baas ben”, als een houdbare strategie voor welke organisatie dan ook. Al lang voorbij is voor talrijke katholieken in het westen religie als een geheel van rituelen beschouwen of als iets dat hoort bij het verband van stam of familie of natie. Voorbij is ook een cultuur van angst als motief om je maar te onderwerpen, mensen laten zich niet meer bang maken. De toekomst van het geloof ligt in de vrije keuze om een overtuigende uitnodiging te accepteren om deel te nemen aan de levens-reis, de geloofsreis, de spirituele tocht. De Vaticaanse manier van handelen wordt meer in verband gebracht met de procedures van de Inquisitie dan met de boodschap van Jezus.
Een uitweg uit de problemen is alleen mogelijk als de pauselijke curie de boven beschreven situatie erkent en als ze laat zien te begrijpen dat heel veel vertrouwen weer opnieuw zal moeten worden gewonnen.
9. Word weer echt katholiek.
De getallen zijn meer dan duidelijk. Met de nodige moeite kan men een enkele Aziaat, Afrikanen en een enkele Amerikaan ontdekken onder de topmensen van de Vaticaanse congregaties. Onder de kardinalen zijn de Italianen veruit in de meerderheid. Toch zijn Azië en Afrika de enige continenten waar de kerk groeit. In de oude wereld heeft het buitensluiten van nieuwe ideeën en het verhinderen van discussies over de problemen in de samenleving van deze tijd de kerk gemarginaliseerd als discussie partner, niet alleen in de samenleving maar zelfs in de hoofden van katholieken. tegenkomt zoals de rol van de vrouw de plaats van homoseksuelen, een herformulering van morele regels die stammen uit een tijd van primitieve biologische kennis, Dit kan alleen opgelost worden als het Vaticaan wil erkennen dat dat werkelijke katholiciteit een oproep inhoudt tot inclusief denken en dat er een meer representatieve leiderschap in de kerk komt. Dit betekent dat de kerk echt katholiek is als bv. de bisdommen niet langer gezien worden als filialen van een multinational maar als een authentieke plaatselijke realisatie van het universele geloof.
10. Zie de feiten onder ogen.
God schrijft recht met kromme letters. Maar om te waarderen wat God aan het doen is, is het nodig te accepteren dat de letters krom zijn. Jezus probeerde het isolement waarin de godsdienstige leiders van zijn tijd opgesloten zaten te doorbreken. Voor hen was hij op zijn minst een door de duivel bezeten onruststoker. Maar hij werkte in vertrouwen in de echte wereld, omdat in die wereld God aan het werk is en de wijsheid blijkt juist te zijn door haar daden (Mt11,19) . Door mens te worden kwam de Zoon niet in een of andere volmaakte samenleving maar hij accepteerde de werkelijkheid van een bepaalde tijd en plaats. Het Vaticaan heeft er niets bij te verliezen als het aan Jezus’ opstelling een voorbeeld neemt, door zich te engageren met de wereld zoals die is in onze dagen, ernaar te luisteren en ervan te leren. Er is veel te winnen. Schreven de vaders van het Tweede Vaticaanse Concilie niet:
De vreugde en de hoop, het leed en de angst van de hedendaagse mens, vooral van de armen en van alle lijdenden, zijn ook de vreugde en de hoop, het leed en de angst van Christus’ leerlingen; en er is niets echt menselijks, of het vindt weerklank in hun hart. Want de gemeenschap van Christus’ leerlingen bestaat uit mensen, die, in Christus verenigd, door de Heilige Geest worden geleid op hun pelgrimstocht naar het Koninkrijk van de Vader en die de opdracht hebben om de heilsboodschap aan allen door te geven. Zodoende voelt zij zich werkelijk en nauw verbonden met de mensheid en haar geschiedenis. (Gaudium et Spes nr. 1)
Dit artikel is een lichte bewerking, door de redactie, van het artikel dat Michael Kelly schreef voor het Amerikaanse katholieke persbureau Cathnews.
Michel Kelly is publicist en werkt mee aan radio- en televisieuitzendingen in Australië. Hij heeft in Australië het Jezuïetenblad “Eureka Street Magazin”opgericht.