Het rapport dat iedere bisschop over zijn eigen bisdom heeft geschreven blijft vertrouwelijk en wordt niet gepubliceerd, zo hebben de bisschoppen laten weten. Wat de bisschop van Groningen-Leeuwarden in zijn rapport schrijft, valt te vermoeden op grond van deze column die hij schreef voor het Nederlands Dagblad op 16 november jl.
In de eerste week van december gaan alle Nederlandse bisschoppen naar Rome. Wij bezoeken de graven van de apostelen Petrus en Paulus, vieren op verschillende plekken de Eucharistie en hebben een volle week tal van ontmoetingen met de naaste medewerkers van de paus en met paus Franciscus persoonlijk. Dit bezoek, dat in de afgelopen maanden in Nederland intensief is voorbereid, nodigt uit om pas op de plaats te maken. Indringende vragen moeten worden beantwoord: wat is de stand van zaken van de Kerk vandaag ? wat is de toekomst van het kerkelijk leven in ons land? Heel belangrijk is ook de vraag welk leiderschap de christelijke gemeenschap vandaag en morgen nodig heeft. Je kunt dan denken aan alle ambtsdragers binnen de kerken maar vanuit mijn positie denk ik primair aan de invulling van het bisschopsambt binnen de Romana.
Sprakeloze gelovigen
Al meer dan een halve eeuw wordt onze Nederlandse cultuur bepaald door een hoge welvaart en is de bevolking steeds beter geschoold. Mede door deze ontwikkelingen wordt onze samenleving getekend door individualisering, een diep verlangen naar inspraak en democratie en, niet in de laatste plaats, door een snelle morele liberalisering. Christelijke geloofsgemeenschappen in het algemeen en de Romana in het bijzonder moeten met deze culturele stand van zaken in het reine komen. De sterke individualisering heeft veel parochies en kerkelijke gemeenten doen krimpen. De Kerk in ons land is uitermate kwetsbaar geworden. In tal van families lukt het niet meer om de jongere generatie kerkelijk te socialiseren. Nog spannender vind ik de geloofsinhoudelijke crisis. Veel katholieken, maar ook andere christenen, zijn over de inhoud van hun geloof sprakeloos en kunnen wat hen gaande houdt niet goed onder woorden brengen. Grote vraag is hoe kerkelijke ambtsdragers in het algemeen en bisschoppen in het bijzonder vandaag de dag beleid moeten maken. Mij lijkt een contextueel leiderschap de enige vruchtbare weg. Een en ander impliceert voor mij een inzet op een inhoudelijk heldere en op Christus gecentreerde boodschap gecombineerd met een hartelijke houding en de bereidheid tot dialoog.
Ontmoeting en hartelijkheid
In het huidige Nederland, waar zelfbeschikking en mondigheid belangrijke waarden zijn, worden hedendaagse religieus zoekende mensen afgeschrikt door kerkelijk ritualisme en juristerij. De meeste gelovigen waarderen de geloofsgemeenschap op warmte en geloofsinspiratie en denken niet in termen van geldig of ongeldig. Als een kerkleider of kerkelijk gremium dat laatste toch doet, staan zij alleen al communicatief direct op achterstand. Bij een conflict verwacht een grote meerderheid buiten maar ook binnen de Kerk geen eenzijdige tuchtmaatregelen maar een tweezijdige dialoog.
Ontmoeting en hartelijkheid zijn onontbeerlijk om het hart van mensen werkelijk te bereiken. In die zin beleef ik het optreden van paus Franciscus als een belangrijke aansporing om als bisschop van het Noorden mensen tegemoet te treden. Christelijk geloof is allereerst een relationeel geloof. De christelijke waarheid is immers een persoon, Jezus Christus zelf. Tot geloof komen vraagt om een procesmatig denken. Na een proces van inwijding kunnen mensen uiteindelijk de geloofssprong maken en bij Christus oriëntatie vinden voor de levenstocht die wij allen maken. Een bisschop heeft meerdere taken. Hij moet als leraar de overgeleverde kerkleer behoeden en is tegelijk ook pastor voor zijn mensen. De combinatie van leraar en herder is niet altijd gemakkelijk. Een kerkelijke leraar doet er in onze dagen verstandig aan om dat leraarschap pastoraal gestalte te geven zonder overigens de waarheid van het christelijk geloof te verloochenen. Tegen die achtergrond zal geen enkele bisschop af en toe kunnen ontkomen aan disciplinaire maatregelen Een en ander vraagt echter om grote pastorale wijsheid en prudentie.
Oecumenische betrokkenheid
De diepgaande individualisering van de Nederlandse cultuur gaat niet langs de kerken heen, integendeel. Veel jongeren maar ook ouderen zien geen enkele reden om zich met een parochie of kerkelijke gemeente te verbinden. Op een breed front is er een overdrachtscrisis. Leidinggevenden binnen de kerken moeten daarom voor de voortgang van het evangelie grote prioriteit geven aan het zoeken naar nieuwe vormen van kerkopbouw. Kerkelijk leven vraagt immers principieel om gemeenschapsvorming. Als mensen hun geloof als losse atomen beleven is dat voor de christelijke gemeenschap de dood in de pot. In dat kader vraagt kerkelijk leiderschap, naar mijn diepste overtuiging, ook om oecumenische betrokkenheid. Als, hopelijk vitale, minderheid zijn christenen van verschillende tradities geroepen om te blijven zoeken naar meer eenheid rondom de levende Christus. Ik hoop oprecht dat bisschoppen, maar ook ambtsdragers in andere christelijke gemeenschappen, fundamenteel voor die weg willen kiezen.