door Frans Wijnands
‘Er heerst een anti-christelijke cultuur’. Het is een constatering van de Anglicaanse aartsbisschop Justin Welby van Canterbury. Anti-kerk vooral. Net als de rooms-katholieke kerk registreert ook de Anglicaanse kerk een verontrustende terugloop van leden. Kenmerkend voor westelijk Europa? Want elders in de wereld groeit de rk-kerk onstuimig, zoals in delen van Afrika. Net als de Pinksterbeweging in Brazilië en evangelische kerken in andere Latijns-Amerikaanse landen.
Kunnen populaire pausen de leegloop van de kerken in sterk geseculariseerde landen van de wereld stoppen? Kennelijk niet. Want zowel onder de immens populaire paus Johannes Paulus II, als nu tijdens het pontificaat van Franciscus, is er geen sprake van een massale terugkeer van gelovigen die eerder de kerk de rug toekeerden.
Kun je van de paus houden maar niet van de kerk?, vraagt John Allen jr. zich in een recente analyse af. De Amerikaanse journalist Allen behoort tot de meest invloedrijke en best geïnformeerde Vaticaan-specialisten; hij schrijft voor een aantal toonaangevende Amerikaanse kranten en heeft een druk bezochte weblog.
John Allen citeert de vorig jaar overleden kardinaal Roberto Tucci, die jarenlang de Vaticaanse woordvoerder was en zowat alle pausreizen van Johannes Paulus II voorbereidde en meemaakte. Tucci heeft eens gezegd: ‘Ik heb de indruk dat de mensen wel van de zanger houden maar niet van zijn lied’, doelend op de populariteit van JP II: als persoon geliefd, maar zijn (behoudende) boodschap was dat minder of niet.
Het overkomt nu ook paus Franciscus. Hij heeft tientallen miljoenen volgers op twitter. Katholieken – christenen in het algemeen – en andersdenkenden dragen hem op handen. Hij wordt wereldwijd geprezen om zijn aanhoudende pleidooi voor meer naastenliefde, barmhartigheid en betere bescherming van de natuur.
Desondanks daalt het aantal kerkgangers, worden parochiekerken in heel Europa gesloten en groeit het tekort aan priesters.
Van de paus houden en niet van de kerk? Dat kan, natuurlijk.
Maar draai de vraag eens om: kun je van de kerk houden en niet van de paus; niet van deze paus?
Ook dat kan. Niet iedereen, niet alle rooms-katholieken zijn enthousiast over deze paus.
Niet omdat hij een extreme nieuwlichter zou zijn. Verre van dat. Maar veeleer om zijn manier van doen, van leven; vanwege zijn woordkeuze, zijn verregaande tolerantie en zijn ingrijpende hervormingen van het kerkelijk bestuursapparaat: de Curie.
Terwijl het gros van de eenvoudige gelovigen dat alles juist toejuicht wijst een onbestemde en moeilijk te peilen minderheid dat allemaal af. Om uiteenlopende redenen. Amerikaanse katholieken voelen zich ongemakkelijk als de paus in zijn ‘groene encycliek’ standpunten verkondigt die hun comfortabel-materiële leven bedreigt; standpunten die volgens hen niet thuishoren in een pauselijke preek maar in een politiek debat. Anderen wijzen op de bescheiden theologische bagage van paus Franciscus, zeker in vergelijking met zijn voorganger Benedictus XVI. Binnen de Curie is verkapt verzet tegen sommige hervormingsplannen, ondanks alle bezweringen dat dat niet zo is.
Met zijn preek tijdens de jaarlijkse kerstbijeenkomst met de Curie – twee jaar geleden – heeft de paus ook geen vrienden gemaakt. Hij presenteerde het eerbiedwaardig college van kardinalen een lijst van tekortkomingen en verleidingen, zoals te veel aandacht voor de eigen carrière en te weinig gevoelsband met het kerkvolk; te veel de nadruk op de letter van de wet en te weinig gevoel voor de geest ervan. Niet iedereen is gediend van zijn opvattingen van verregaande collegialiteit, bestuurlijke decentralisatie en transparantie. Wie gewend is aan (achter)kamertjes zit niet te wachten op een kantoortuin.
Pausen gaan en komen maar de Curie blijft bestaan is een eeuwenoud gezegde binnen en rond het Vaticaan. Franciscus beseft dat. Vandaar zijn haast en vastberadenheid om de in gang gezette hervormingen zoveel mogelijk te realiseren, zolang hij tijd van leven heeft.