graf van bisschop Davidek in Brno
Veel geheime priesters werden buitenspel gezet. Ze zijn een trieste schaduw van het communistische verleden, een smet van onrecht in het omgaan met de kerkelijke realiteit van die tijd. De ondergrondse kerk van Tsjecho-Slowakije werd niet beloond voor haar inspanningen.
Bisschop Felix Maria Davidek (1921 -1988) was een van de meest prominente vertegenwoordigers van de Tsjechoslowaakse ondergrondse kerk tijdens het communistische tijdperk. Postuum viel hij bij het Vaticaan uit de gratie. Vandaag, 21 januari 1921, is het honderd jaar geleden dat Davidek werd geboren in de Moravische stad Brno.
Davidek’s leven en werk
Davidek werd in juni 1945 tot priester gewijd en belandde in de gevangenis in de kerkvervolging na de communistische machtsovername van 1950 tot 1964.
In de herfst van 1967 werd hij in het geheim tot bisschop gewijd door bisschop Jan Blaha (1938-2012). Davidek, een charismatisch persoon en ook wat excentriek. Hij stichtte de gemeenschap “Koinotes” (een naam afgeleid van de oud-christelijke term koinonia-gemeenschap). Omdat communicatie met het Vaticaan nauwelijks mogelijk was vanwege de politieke onderdrukking, handelde Davidek noodgedwongen vaak vanuit een geïsoleerde positie in zijn bezorgdheid over de toekomst van de kerk in zijn land.
Als ondergrondse bisschop wijdde Davidek ook vrouwen en gehuwde mannen voor pastorale zorg onder de moeilijke omstandigheden van de vervolging van de kerk door de communisten. Tussen 1967 en 1987 wijdde hij in totaal 17 priesters en religieuzen tot bisschop. Aangezien hij niet de gebruikelijke toestemming tot wijding van Rome kon krijgen, beriep hij zich op een uitspraak van paus Pius XII, die in 1949 de bisschoppen van de communistische landen had gevraagd om mogelijke opvolgers te wijden als voorzorgsmaatregel in het geval van hun arrestatie, om de continuïteit van het bisschopsambt te verzekeren en om de apostolische successie te garanderen.
Hernieuwde wijding voor degenen die ondergronds gewijd werden
Meteen na Davideks dood in augustus 1988 begonnen geruchten over schizofrenie de ronde te doen – waartegen natuurlijk priesters en bisschoppen die hem kenden, zich fel verzetten.
Er volgde een theologisch debat van een jaar over de geldigheid van Davideks bisschops- en priesterwijdingen, vooral over de priesterwijding van zijn vertrouwelinge en vicaris-generaal Ludmila Javorova. In 1996 deed ze formeel afstand van elk publiek uitoefenen van haar priesterambt en ze woont, bijna 89-jaar oud, nog steeds in Brno als een eenvoudige katholiek. Ter gelegenheid van haar 50ste wijdingsverjaardag, eind december, werd in de herfst in Praag het interviewboek “Jij bent priesteres voor eeuwig” gepubliceerd.
De toenmalige prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, de latere paus Benedictus XVI, kardinaal Joseph Ratzinger, gaf in 1992 opdracht tot een her-wijding (sub conditione) als voorwaarde voor de ondergronds gewijden om verder als pastor te kunnen blijven werken. Velen vonden op deze manier een oplossing door zich te verbinden met de met Rome geünieerde kerk van de Byzantijnse ritus die ook getrouwde priesters kent. Tot op de dag van vandaag weigeren echter tientallen priesters van de “Verborgen Kerk” in de Tsjechische Republiek en Slowakije nog steeds om opnieuw te worden gewijd.
Vrije uitoefening van het geloof was niet mogelijk
De Tsjechoslowaakse “ondergrondse kerk” heeft vele etiketten opgeplakt gekregen, soms terecht en andere die de plank mis slaan: “verborgen kerk”, “zwijgende”, “geheime”, “onofficiële”, “illegale” kerk. Ze heeft geen imago met duidelijk gedefinieerde contouren. Voormalige ondergrondse priesters, de voormalige Praagse kardinaal Miloslav Vlk (1932-2017) was zo iemand, berichtten over geheime missen in noodwoningen, over de smokkel van hosties en bijbels en de bijna hopeloze strijd tegen een alomtegenwoordig geheime dienst.
Maar er is, buiten wat oppervlakkige kortstondige berichten in de media, weinig bekend over de geschiedenis en de locaties van die groepen die zichzelf zagen als kerkelijke toevluchtsoorden als reactie op de staatsrepressie. Het valt niet te ontkennen dat de kerk in Tsjecho-Slowakije bijzonder zwaar getroffen werd door communistische vervolging. In de vele tientallen ondergrondse jaren ontwikkelden sommige kerkelijke groepen een soms bizarre eigen dynamiek en – methoden om te overleven, die men op zijn minst “ongebruikelijk” zou noemen onder normale omstandigheden voor de kerk
Na de onderduikperiode
Pas na de politieke verandering in 1989 konden de kerkleden uit de “schaduwwereld” naar de oppervlakte terugkeren. De kerkleiding vroeg hen in te stemmen met een nieuwe wijding onder voorwaarden of akkoord te gaan met een lager niveau van wijding. Betrokkenen beleefden dit als een vernederende “sacramentele inhaalmanoeuvre” – en de zagen het twijfelen aan hun legitimiteit als een ontkenning van het grote risico dat ze hadden genomen. Velen die de kerk mogelijk hadden gemaakt met gevaar voor lijf en leden, voelden zich nu voor de tweede keer vervolgd.
Maar er zijn ook innerlijke redenen waarom een deel van de “ondergrondse kerk” haar creatieve kracht verloor nadat ze was teruggekeerd in de “frisse lucht” van een pluralistische samenleving en plaats moest maken voor andere krachten. Het is een ontwikkeling die veel dissidenten na 1989 hebben doorgemaakt, toen ze, meestal voor korte tijd in de centra van de macht van de jonge republiek terecht kwamen: het vasthouden aan gedrag dat noodzakelijk en wenselijk was in de ondergrondse tijd, kon niet richtinggevend zijn in een context van vrijheid. Velen van hen slaagden er niet in een plek te vinden in de omstandigheden van de “nieuwe tijd”.
Alexander Brüggemann
Meer informatie over bisschop Davidek kunt u hier lezen (Engels)
bron: domradio.de