“Waar ben je bang voor?”
Bijna alle delen van het slotdocument van de Wereldsynode werden met meer dan 80 procent goedkeuring aangenomen. Is de inhoud te veel verzacht? De Amerikaanse journalist Christopher White wil graag duidelijker zijn.
- Dit is een fragment uit de recente aflevering van de podcast “Himmelklar”. Het volledige gesprek kun je hier beluisteren:
Himmelklar: Deze synode is fundamenteel anders dan alle voorgaande synode. Onder meer omdat er ook stemgerechtigde leken bij betrokken waren. Toch zijn de analyses heel verschillend. Sommigen spreken over een revolutie, vooral op het gebied van de samenwerking, anderen klagen dat er behalve praten niets zal veranderen. In het slotdocument komt bijvoorbeeld het vrouwendiaconaat aan bod, maar wederom alleen met een verzoek om wetenschappelijk onderzoek. Zoiets horen we al jaren. Wat denk je? Is dit een revolutie of alleen maar gebakken lucht?
Christopher White (Vaticaancorrespondent “National Catholic Reporter”): Ik denk dat het hele synodale proces zeker het potentieel heeft om revolutionair te zijn, om kerkelijke structuren radicaal te veranderen, bijvoorbeeld om leken op alle niveaus van besluitvorming te betrekken. Ik denk dat het revolutionair is dat deze zaken openlijk en eerlijk worden besproken op Vaticaanniveau.
Aan de andere kant is de formulering die we in het slotdocument van het weekend lezen op veel plaatsen zeer voorzichtig uitgedrukt. Dat brengt wel het risico met zich mee dat het enthousiasme voor hervormingen uit de zeilen wordt gehaald. Zeker bij de mensen die zich al jaren inzetten voor het proces.
De passages over vrouwen in de kerk bevatten behoorlijk sterke, duidelijke bewoordingen. Vooral als het gaat om de manier waarop vrouwen zijn gekwetst door het chauvinisme door de kerk. Het slotdocument zegt dat er een zeer dringende behoefte is aan hervormingen in de kerk. Maar als het om concrete stappen gaat, wordt het iets dunner. Veel vrouwen willen concrete stappen richting wijding. In het document staat alleen dat er volgend jaar verdere besprekingen zullen plaatsvinden. Franciscus heeft al verschillende commissies opgericht die zich historisch met deze kwestie hebben beziggehouden. Veel vrouwen zijn teleurgesteld dat er verder niets is gebeurd. Ik zie dan het grote gevaar dat de volgende synoderonde in oktober 2024 voor sommigen een grote teleurstelling zou kunnen opleveren.
Dit geldt ook voor de manier waarop we omgaan met LHBTQ-katholieken. Beide onderwerpen zijn tijdens de beraadslagingen van de synode uitvoerig en diepgaand besproken. Maar het uiteindelijke document bevatte niet eens de uitdrukking LGBTQ. Het feit dat dit onderwerp nog steeds zoveel spanning en angst voor contact in de Synode veroorzaakt, heeft, denk ik, velen teleurgesteld die dachten dat we al verdere vooruitgang hadden geboekt in de Kerk.
Er moet echter ook worden vermeld dat het document duidelijk maakt dat de traditionele antropologische classificaties en categorieën van de kerk vandaag de dag niet langer aanvaardbaar zijn. Ik heb met een aantal hervormingsgroepen gesproken die dit als een grote stap in de goede richting zien.
Je kunt dus zeggen dat dit document beide kanten op gaat. Er zijn verbazingwekkende formuleringen die voor velen hoop brengen, maar op andere plaatsen is het ook zorgvuldig geformuleerd om degenen die aarzelen niet af te schrikken.
Himmelklar: Is er iets dat u heeft verrast in het slotdocument van de synode?
White: Ik zou eigenlijk zeggen dat de term LGBTQ niet eens werd gebruikt. Dat verbaasde mij een beetje. Jarenlang hebben we documenten uit het Vaticaan gezien die geen problemen hebben met deze term. De kwestie is de afgelopen vier weken echt aanwezig geweest, en de paus heeft ook grote stappen gezet in de richting van LBGTQ-activisten en -advocaten. We herinneren ons dat hij in het begin zelfs zei dat hij zich persoonlijk zegenvieringen kon voorstellen. Aan de zijlijn van de synode ontmoette hij ook enkele vooraanstaande katholieken uit LHBTQ-kringen.
Het uiteindelijke document lijkt een andere taal te spreken dan de woorden en gebaren van de paus doen vermoeden. Dat verbaasde mij toen.
Een ander punt dat misschien niet de grote krantenkoppen haalt, zijn de hoofdstukken over de oecumene. Het document heeft veel te bieden. Ook met de kwestie van de oosterse katholieken. Velen zijn zich er misschien niet van bewust dat er een verschil bestaat tussen bijvoorbeeld Latijnse en Griekse rituelen in de kerk. Het document vraagt om meer begrip en aandacht. Het is mij duidelijk dat deze vraag de massa nu niet in beweging zal brengen, maar ik zie wel veel zeer positieve ontwikkelingen.
Himmelklar: Als het gaat om de kwestie van seksueel misbruik, zegt het slotdocument dat het in het reine komen ervan in de toekomst niet langer alleen maar van boven naar beneden kan gebeuren, dat wil zeggen door de bisschoppen zelf. Sinds 2019 hebben we het document ‘Vos estis lux mundi’, waarin al nieuwe regels zijn vastgelegd, maar niet de grote oplossing voor het probleem lijkt te zijn. Kan er iets veranderen als gevolg van de synode?
White: U hebt het belangrijkste punt al genoemd, de vraag of er structuren kunnen worden gecreëerd zodat niet alleen de bisschoppen zelf verantwoordelijk zijn voor het oplossen van de misdaden van priesters en andere bisschoppen. Dit is precies wat de getroffen verenigingen al jaren en decennia eisen. Om dit mogelijk te maken zou de kerkelijke wet veranderd moeten worden.
Je moet toegeven dat Franciscus al een grote stap heeft gezet met de grote anti-misbruikconferentie en het document. Hij erkende voor het eerst op het hoogste niveau dat misbruik een groot probleem is in de mondiale katholieke kerk. Aan de andere kant maakte hij ook persoonlijke fouten in deze kwestie. Grote fouten waardoor velen zich terecht afvragen of hij werkelijk geïnteresseerd is in een nieuwe vorm van verwerking en transparantie.
Voordat de beraadslagingen begonnen, had ik een interview met de algemeen secretaris van de synode, kardinaal Grech, die benadrukte dat het tijd was om een commissie op te richten die echt zou bespreken of het kerkelijk recht op dit gebied veranderd kan worden. Dit is tevens een zeer belangrijke stap op weg naar een synodale kerk. Als zoiets zou gebeuren, zou dat echt een belangrijke stap zijn. Aan de andere kant zouden er bisschoppen en priesters zijn die hun gelijken zouden evalueren. Op deze twee gebieden is dringend verandering nodig.
Himmelklar: Natuurlijk moeten we ook het conflict tussen de Duitse Kerk en het Vaticaan aanpakken. Er is vanuit Rome al jaren harde kritiek op de Synodale Weg en de Duitse hervormingskoers. Toen verbood het Vaticaan Duitsland om een permanent orgaan op te richten, de Synodale Raad, dat leken beslissingsmacht zou geven. De afgelopen weken hebben we in de Synodezaal veel wensen en discussies gezien, die ook op het Synodale Pad in Duitsland werden geuit. Ziet u dat deze discussies ook de houding van het Vaticaan ten opzichte van de hervormingen in Duitsland zouden kunnen veranderen?
Wit: In ieder geval niet direct en op de korte termijn. Maar ik denk wel dat alleen al het feit dat mannen en vrouwen, zowel religieuzen als leken, vier weken lang openlijk en op voet van gelijkheid de zaken konden bespreken aan ronde tafels in het Vaticaan. Dit zou besluitvormers duidelijk kunnen maken dat ze niet bang hoeven te zijn voor deze vorm van open uitwisseling, die we kennen van de Synodale Weg in Duitsland. Misschien zal dit op de middellange termijn leiden tot minder wantrouwen jegens Duitsland.
Wat de belangrijkste conflictlijnen tussen Rome en Duitsland betreft, zie ik geen echte verandering als resultaat van de synode. Persoonlijk had ik verwacht dat de Duitse bisschoppen na de publicatie van het slotdocument een kritischere toon zouden aanslaan en zouden zeggen dat de stappen richting hervormingen te klein waren. Maar dat was helemaal niet het geval, er werd een verzoenende toon aangeslagen. Ik geloof dat ze nu in Duitsland zullen proberen zoveel mogelijk uit dit document te halen, zodat het de hervormingswensen van de Duitse kerk ondersteunt. Maar dat betekent niet dat alle spanningen nu zijn weggenomen. Onder de oppervlakte zullen de zaken zeker blijven sudderen.
Himmelklar: Dus alles is harmonie op de synode?
White: Ik heb de indruk dat het voor de organisatoren van de synode heel belangrijk was dat elk punt in het slotdocument door een grote meerderheid werd goedgekeurd. Zelfs de onderwerpen waarbij spanningen en conflicten bekend zijn. Ik begrijp niet helemaal waarom het niet goed zou zijn geweest om hier duidelijk te maken dat niet iedereen op dezelfde golflengte zit en dat een paragraaf soms mislukt met minder dan tweederde meerderheid. Als er spanningen zijn, denk ik dat die duidelijk gemaakt kunnen en moeten worden. Ik denk nog steeds dat dat beter is dan alle conflicten bagatelliseren.
Himmelklar: Wat zou dat betekenen voor de volgende ronde van de synode in oktober 2024? Dit zou kunnen betekenen dat je alleen verder kunt komen met de kleinste gemene deler.
Wit: Het is momenteel een beetje moeilijk om in de kristallen bol te kijken. Jarenlang wordt keer op keer benadrukt dat de Synode geen parlement is en dat de stemmen er niet toe mogen doen. Als het geen parlement is, waarom zou je je dan zoveel zorgen maken over de stemresultaten? Waarom doet u zo uw best om zoveel mogelijk unanimiteit te bereiken? Waar ben je bang voor? Dat mensen buiten merken dat er binnen de kerk verschillende opvattingen bestaan? Dat weet iedereen al. Toch is het van groot belang dat vrijwel iedereen ‘ja’ stemt bij de stemming. Dit klopt voor mij niet helemaal.
Op de Amazonesynode van 2019 ontvingen zelfs controversiële onderwerpen als het vrouwendiaconaat en viri probati meer dan tweederde. Niettemin formuleerde de paus het vervolgens zeer zorgvuldig en schuchter in zijn postsynodale brief. Ik denk dat het voor hem heel belangrijk is om de eenheid te bewaren terwijl de kerk de toekomst ingaat. Ook wil hij gevoelig zijn voor stemmen die kritisch staan tegenover hervormingen. Kwesties als de toewijding van vrouwen of het celibaat vereisen een beslissing om verder te gaan in de toekomst, en hij kan daar niet omheen.
Laten we terugdenken aan het document ‘Amoris laetitia’ 2016 en de kwestie van de gemeenschap voor hertrouwde en gescheiden mensen. Ook hier ging hij zeer zorgvuldig te werk. Uiteindelijk heeft hij een besluit genomen – en dat zal naar mijn mening ook nodig zijn aan het einde van de Wereldsynode.
Uiteraard spelen hierbij ook zijn leeftijd en gezondheid een rol. Zal hij überhaupt een beslissing kunnen nemen over deze kwesties? Ik geloof dat we ons op een punt bevinden waarop het volgende conclaaf ook een referendum zal worden over de toekomstige koers van hervormingen in de Kerk, wanneer dat ook gebeurt.
Himmelklar: Welke rol speelden de Duitsers op de synode? Dat er geen Duitse taalgroep mocht zijn, zorgde bij voorbaat voor irritatie. Als je terugkijkt op de afgelopen weken, welke rol speelden de Duitsers dan? Zowel in de Synodezaal als in het algemeen rond het Vaticaan.
White: Ik denk dat de Synodale Weg al erg aanwezig was in de discussies hier. Ik zie niet één persoon als middelpunt van de discussies, maar eerder de algemene ervaring die de Duitsers al hebben opgedaan en meegenomen uit hun discussies. Afhankelijk van wie je het zou vragen, zouden velen de hoop op hervormingen van de Duitsers hebben gedeeld, of bang zijn geweest dat de zaken vergelijkbaar zouden zijn met de Synodale Weg en dat er tot verreikende hervormingen zou worden besloten. In deze zin was de Synodale Weg in veel geesten aanwezig.
Hetzelfde geldt ook voor de Australische Plenaire Raad, die soortgelijke eerdere ervaringen heeft gehad. Deze processen hebben zeker een grote impact gehad op de verwachtingen van velen.
Als Amerikaan die het Vaticaan en ook de universele kerk observeert, ben ik over het algemeen enigszins verrast door de openheid die veel Duitse bisschoppen tonen, ook jegens ons als media. Ons werk is niet altijd gemakkelijk geweest, omdat de paus een media-embargo heeft opgelegd op synodebesprekingen. Dit veroorzaakte aan beide kanten, onder journalisten en deelnemers, een zekere mate van onzekerheid over wat je wel en niet mocht vragen en zeggen. Als dat niet het geval was geweest, zouden er zeker nog meer publieke discussies en inzendingen zijn geweest, ook van de Duitse deelnemers. Voor zover ik weet was de enige verklaring uit Duitsland het optreden van bisschop Overbeck op een van de persconferenties.
Een uitzondering hierop vormen uiteraard de diverse interviews die kardinaal Müller gaf. Op de tweede beraadslagingsdag was hij de eerste deelnemer die überhaupt een interview gaf. Als verslaggever vind ik dat over het algemeen een goede zaak, of ik zijn standpunt nu deel of niet. Ik was blij dat er überhaupt iemand sprak en had graag meer deelnemers voor de camera’s gezien.
Himmelklar: Een van de meest indrukwekkende momenten was zeker de foto die de jezuïet James Martin, die zeer begaan is met LGBTQ-katholieken, maakte en samen met kardinaal Müller plaatste. Respect van twee mensen die niet verder uit elkaar konden liggen als het om de kerkpolitiek ging. Denkt u dat dit symbolisch was voor de beraadslagingen van de synode?
White: Ik denk dat wat James Martin op Twitter over zijn foto schreef voor zich spreekt. Hij schreef dat ze heel verschillende meningen hebben, maar dat hij hem heel erg waardeert, onder meer vanwege zijn vriendschap met de bevrijdingstheoloog Gustavo Gutierrez.
Ik denk dat dat een heel symbolisch moment was, waarvan er veel waren. In zekere zin verspreidt de synode haar boodschap meer via beelden dan via tekst. Ik vond dit beeld heel krachtig omdat het laat zien dat verschillen niet terzijde worden geschoven, maar toch ruimte ontstaat voor luisteren en respect. Voor velen is dit zeker een grotere vooruitgang dan enig document van de Vaticaanse synode ooit zou kunnen zijn.
Het interview werd afgenomen door Renardo Schlegelmilch
bron domradio
beeld ncronline