De aarde als een levend wezen

 

Door Lisette Thooft

Wat een zomer hebben we achter de rug. Nederland was in juli zo geel als Toscane. Dus zó ziet klimaatontwrichting eruit – en in de toekomst kunnen we meer van dit soort extremen verwachten.

Uitgeverij Balans nam de gelegenheid te baat om het boek van emeritus hoogleraar geologie Peter Westbroek De ontdekking van de aarde (oorspronkelijk verschenen in 2012) nog eens onder de aandacht te brengen. De auteur pleit daarin voor een heel andere visie op de aarde dan tot nog toe gebruikelijk was; niet als een klomp materie maar als een levend wezen waarmee wij symbiotisch verbonden zijn.

Westbroek ziet de wetenschap als een ‘omweg van de planetaire dynamiek waarmee de aarde leert om zichzelf te doorgronden.’ Wij mensen zijn dus als soort iets aan het leren, namelijk om onze eigen planeet niet te beschouwen als een soort kosmisch wingewest dat we straffeloos kunnen plunderen, maar als een wonder waarnaar we met respect en onthechting kijken en dat we met liefde verzorgen.

Liefde

Westbroek pleit voor een houding die hij ‘oriëntatie’ noemt maar die je net zo goed ‘liefde’ zou kunnen noemen, als het woord ‘liefde’ niet zoveel verschillende ladingen had gekregen. Al in het begin van zijn boek haalt hij 1 Korinthiërs 13, 2 aan: “Al had ik de gave om te profeteren en doorgrondde ik alle geheimen, al bezat ik alle kennis en had ik het geloof dat bergen kan verplaatsen – had ik de liefde niet, ik zou niets zijn.”

Het lijkt tegenstrijdig dat hij ‘oriëntatie’ vervolgens een ‘koele, afstandelijke houding’ noemt en afzet tegen ‘betrokkenheid’. Liefde is toch niet koel en afstandelijk, maar juist betrokken? Het is een kwestie van vocabulaire. Wat Westbroek bedoelt met ‘betrokkenheid’ is persoonlijk eigenbelang en dat noemen we meestal egocentrisme. Hij stelt voor om eens naar onze planeet te kijken zonder eigenbelang, met een verwonderde, respectvolle afstand. In spirituele kringen heet dat onthechting.

Spirituele visie

Ik vind het een bijzonder boek, vooral omdat Westbroek eigenlijk een diep spirituele visie en houding beschrijft, maar die presenteert als juist absoluut realistisch en zuiver wetenschappelijk: de nieuwe discipline Earth System Science. Hij beschrijft een aantal evolutionaire ontwikkelingen zoals die van kalk, waaruit zonneklaar blijkt dat de aarde een zelfregulerend systeem is. Zoals in: een levend wezen, met een geheugen, intelligentie en leervermogen. Na elke vernietigende mondiale ramp ontstaat er ruimte voor iets nieuws met meer complexiteit, van een hogere orde.

Die typische ontwikkeling doet Westbroek het meest denken aan een palrad, een radertje met asymmetrische tanden dat maar in één richting kan draaien, zodat het zich steeds verder verwijdert van de oorspronkelijke toestand. De groei is cumulatief, er komt steeds meer bij. En waar zo’n telkens voortstuwend systeem dan toch instort, zie je dat het regelsysteem “onverstoorbaar en met een verrassende veerkracht” zoals Westbroek schrijft, uit de puinhopen verrijst.

Icoon

Veel aandacht besteedt de auteur aan de beroemde foto getiteld Earthrise, gemaakt in 1968 door de bemanning van de Apollo 8-missie. Dat was de foto die miljoenen mensen diep emotioneel deden beseffen hoe prachtig onze aarde is, hoe kwetsbaar, blauw, zacht en vredig ons kosmische thuis in het donkere heelal hangt. “In totaal hebben maar 24 mensen de aarde vanuit de diepe ruimte aanschouwd,” schrijft Westbroek. “Ze vertrokken als keiharde, door de wol geverfde testpiloten en kwamen meestal als hippies weer terug.”

De foto noemt hij het icoon van een nieuw wereldbeeld, dat hij het symbiotische wereldbeeld wil noemen. “Gedurende de eeuwen die achter ons liggen, zijn de aarde en de mensen van elkaar vervreemd geraakt, zozeer dat het voortbestaan van de mens wordt bedreigd en de aarde geteisterd achterblijft. We voelen ons heersers, maar zijn parasieten van de planeet. Alleen door symbiose, door in de aarde op te gaan, zullen we kunnen overleven. Er ontstaat dan een nieuwe planeet met ongekende mogelijkheden.”

Peter WestbroekDe ontdekking van de aarde, uitgeverij Balans.