De manier waarop paus Franciscus synodes aanvliegt is “verbluffend nieuw”. Terwijl het enige wat hij zoekt een kerk is waarin iedereen participeert. Ook tijdens de Amazonesynode.
Deze maand zal paus Franciscus een van de belangrijkste vergaderingen van zijn pontificaat voorzitten, de bisschoppensynode voor de Pan-Amazone regio.
Kan de synode overwegen om naast het tarwebrood ook brood op basis van de yucca toe te staan?
Het werkdocument, dat al in juni 2018 werd gepubliceerd, noemt de drie hoofdthema’s van de synode: de rol van de vrouw in de Kerk, de rechten en de tradities van de inheemse bevolking en de noodzaak om de toegang tot de eucharistie te verbeteren. Dit laatste punt kan de aanleiding zijn voor twee belangrijke vernieuwingen: de priesterwijding van gehuwde mannen en een wijziging van de eisen die gesteld worden aan de viering van de eucharistie.
Wat is de achtergrond van deze twee behoeften?
Het Amazonegebied heeft te kampen met een tekort aan priesters die werkelijk in staat zijn om zorg te dragen voor geïsoleerd levende plattelandsbewoners. De Braziliaanse kardinaal Claudio Hummes zei enkele maanden geleden: “Het Amazonegebied heeft een kerk nodig met een inheems gezicht” in plaats van “een overgeplaatste Europese kerk”. Hij vroeg ook: “Kan de synode overwegen om naast het tarwebrood, dat normaal gesproken gebruikt wordt voor de eucharistie, ook brood op basis van de yucca uit de regio toe te staan? Tarwebrood is namelijk minder geschikt door de hoge luchtvochtigheid in het Amazonegebied.”
We hebben nu een paus die gevoelig is voor de concrete noden van de mensen en die bereid is wijzigingen aan de brengen in de regelgeving. Dit was vijf jaar geleden al te zien op de allereerste synode over de familie (oktober 2014 in Rome). Op twee belangrijke punten was deze synode uniek. De bisschoppen spraken over de katholieke familie en de problemen waarmee deze wordt geconfronteerd in de huidige samenleving, en ze baseerden zich op onderzoeksresultaten die zes maanden eerder wereldwijd waren verspreid. Dat was nieuw: eerdere synodes bespraken vooral leerstellige kwesties.
Bestudeer en bespreek de uitkomst
De genoemde onderzoeken stelden kwesties aan de orde die nooit in het openbaar in de Kerk waren besproken: de toelating tot de communie van gescheiden katholieken, kunstmatige voorbehoedmiddelen en het gebruik ervan onder katholieken, en homoseksualiteit als alternatieve levensstijl. In de context van Zuid-Azië kwam ook de groeiende plaats van interreligieuze huwelijken naar voren en solidariteit met vervolgde katholieke families, vooral waar dit Dalits en leden van inheemse stammen betreft.
Dit is zo verbluffend nieuw, dat het veel tijd vraagt om eraan te wennen
Het voorlopige rapport dat op deze synode werd opgesteld, werd onder alle bisdommen verspreid en de paus vroeg iedere gelovige deze resultaten te bestuderen en onderling te bespreken.
Dit brengt ons tot het tweede punt van vernieuwing in die synode: de manier waarop de discussie plaatsvond: ‘Spreek openlijk!’ Tijdens eerdere synodes hielden bisschoppen en kardinalen hun mond; het was de paus die het woord voerde en een tevoren opgesteld document overhandigde. Niemand mocht in het openbaar iets aan de orde stellen.
Een vorm van indoctrinatie
Maar dat was vroeger. Paus Franciscus staat erop dat iedereen – bisschop, priester of leek – “zich uitspreekt“. Hij wil een kerk waar iedereen participeert. Dit is zo verbluffend nieuw, dat het veel tijd vraagt om eraan te wennen. Sinds mensenheugenis mocht niemand ook maar iets in twijfel trekken dat afkomstig was van het kerkelijke gezag, of het nu om de paus ging of om de plaatselijke pastoor. Recent was dit het ergst tijdens het pontificaat van paus Johannes Paulus II, die bisschoppen en theologen terechtwees, wanneer zij vragen stelden over het beleid en de leer van de kerk. Met andere woorden, de religieuze vorming van katholieken, die bekend stond om haar basis in vrij en kritisch onderzoek, verviel tot een vorm van indoctrinatie, zoals overal waar de vrijheid wordt onderdrukt.
Het woord ‘synode’ impliceert deze betekenis: mensen die samen op weg zijn.
Lang geleden beschreef het Tweede Vaticaans Concilie de Kerk onder meer als “pelgrimsvolk”. Dat roept het beeld op van een grote massa pelgrims op weg naar een gemeenschappelijk doel. Ook het woord ‘synode’ impliceert deze betekenis: mensen die samen op weg zijn.
Op Amazonesynode sprake van ketters
Een andere gebruikte term is “gezelschap”, zoals wanneer mensen elkaars vreugde en beproevingen delen en elkaar daarin nabij zijn. In de Indiase traditie heet dit “samanvaya”. Synodaliteit/samanvaya betekent op weg zijn en wennen aan verschillende tempo’s, aan verschillende partners, aan verschillende verhalen. Als het gesprek echte dialoog wordt, is er geen sprake meer van ketterij of ketters. Onder meer op deze manier heeft Paus Franciscus een nieuwe manier van gesprek en communicatie in de kerk vormgegeven.
Door Myron Pereira SJ, media-adviseur in Mumbai.
Dit artikel verscheen in La Croix. Vertaling door Jan Peters SJ.